Παρασκευή 1 Σεπτεμβρίου 2017

πρωταθλητές στην παραοικονομία

Για άλλη μια φορά, η Ελλάδα κατατάσσεται πρώτη στην ... παραοικονομία, μεταξύ των ανεπτυγμένων χωρών. Φυσικά, το εύρημα δεν εκπλήσσει κανέναν, ειδικά τους Έλληνες που έχουμε συνηθίσει σε τέτοιου είδους πρωτιές. Παρόλο που η παραοικονομία στην χώρα μας μειώθηκε σε σχέση με την πρό κρίσης εποχή, η Ελλάδα συνεχίζει να διατηρεί τα σκήπτρα. Σε αντίστοιχες μελέτες του 2000, η παραοικονομία στην Ελλάδα εκτιμούταν πάνω από 28% του ΑΕΠ, ενώ ήταν αντίστοιχα αυξημένη και στις υπόλοιπες χώρες. 

Σε πρόσφατη μελέτη του Ινστιτούτου Εφαρμοσμένης Οικονομίας του πανεπιστημίου του Tubingen στην Γερμανία (iefimerida, 31.8.2017) , η Ελλάδα κατατάσσεται πρώτη μεταξύ των ανεπτυγμένων χωρών, με παραοικονομία που εκτιμάται στο 21,5% του ΑΕΠ ενώ ακολουθούν αρκετά κοντά η Ιταλία, Ισπανία και Πορτογαλία, δηλαδή όλα τα «κακά» παιδιά του Νότου. Αντίθετα, οι χώρες του «πολιτισμένου» Βορρά έχουν παραοικονομία χαμηλότερη του 10% με χαμηλότερη επίδοση στις ΗΠΑ (5,4%). Θα πρέπει να επισημάνουμε, ότι υπάρχει και ποιοτική διαφορά στην παραοικονομία μεταξύ Βορρά και Νότου, καθώς στον Νότο η παραοικονομία προέρχεται κυρίως από πολλούς μικρούς ενώ στον Βορρά από λίγους μεγάλους επιχειρηματίες.

Φυσικά, η παραοικονομία στον υπόλοιπο κόσμο είναι αρκετά υψηλότερη, ξεπερνώντας σε κάποια κράτη της Αφρικής (Νιγηρία, Αίγυπτος) και της Ασίας (Ταϋλάνδη) ακόμα και το 70%, ενώ ακόμα και στην γειτονιά μας (Βουλγαρία, Ρουμανία, Τουρκία κλπ) προσεγγίζει το 30% (Schneider, Enste. Journal of Economic Literature, March 2000).

Συμφώνα με τα παραπάνω στοιχεία, το ύψος της παραοικονομίας στην Ελλάδα εκτιμάται στα 40 δις ευρώ ετησίως και οι φορολογικές απώλειες του κράτους στα 16 δις ευρώ (9% ΑΕΠ) ετησίως, δηλαδή όσο και τα μέτρα που πήραμε με τα μνημόνια. Στην χώρα μας το 75% της παραοικονομίας (περίπου 30 δις ευρώ) αφορά την αδήλωτη (μαύρη) εργασία και το υπόλοιπο 25% την αγορά προιόντων και υπηρεσιών χωρίς παραστατικά (περίπου 10 δις ευρώ). 

Διεθνώς, ως παραοικονομία ή σκιώδη οικονομία ορίζονται οι συναλλαγές που δεν καταγράφονται στα λογιστικά βιβλία και συνεπώς δεν φορολογούνται. Σε αυτές περιλαμβάνονται οι παράνομες δράσεις που οδηγούν σε νόμιμα προϊόντα (λαθρεμπόριο) αλλά όχι οι παράνομες δράσεις που οδηγούν σε παράνομα προϊόντα (ναρκωτικά, όπλα κλπ). Στην χώρα μας το λαθρεμπόριο, κυρίως σε καύσιμα και τσιγάρα συμμετέχει στα διαφυγόντα φορολογικά έσοδα κατά 1 δις ευρώ (200 εκατ. τα καύσιμα και 800 εκατ. ευρώ τα τσιγάρα), ενώ τα υπόλοιπα 15 δις ευρώ προέρχονται από την αδήλωτη εργασία (12 δις ευρώ) και την μή έκδοση αποδείξεων πώλησης προϊόντων ή παροχής υπηρεσιών (3 δις ευρώ). Τα στοιχεία δείχνουν ότι στην Ελλάδα η βασική πηγή παραοικονομίας είναι η αδήλωτη εργασία που εκτός των διαφυγόντων εισφορών, αλλοιώνει τα στοιχεία της ανεργίας οδηγώντας την Πολιτεία σε αναποτελεσματικές πολιτικές.  

Σε παλαιότερη μελέτη του καθηγητή του ΠαΜακ, Αριστείδη Μπιτζένη (εφημερίδα Καθημερινή, 20.11.2016) αναφέρεται ότι ο κάθε Ελληνας δαπανά περίπου 750 ευρώ τον χρόνο για αγορά αδήλωτων προιόντων και υπηρεσιών. Μεγαλύτερη ροπή στην αγορά προιόντων χωρίς παραστατικά εμφανίζουν οι αυτοαπασχολούμενοι (950 ευρώ, ετησίως) και οι άνεργοι (780 ευρώ, ετησίως) και σημαντικά μικρότερη οι μισθωτοί (490 ευρώ, ετησίως). Φυσικά, αντίστοιχη είναι και η συμμετοχή στην «άσκηση» της παραοικονομίας, με τους αυτοαπασχολούμενους να αποκρύπτουν κατά μέσο όρο 5.000 ευρώ ετησίως και τους μισθωτούς 1.000 ευρώ.

Η παραοικονομία διεθνώς συσχετίζεται με διάφορους παράγοντες (φορολογικό καθεστώς, έλεγχοι, ανεργία, διαφθορά κλπ) οι περισσότεροι από τους οποίους θεωρώ ότι είναι δευτερεύουσας σημασίας. Για παράδειγμα, το ύψος της φορολογίας ή του ΦΠΑ δεν φαίνεται να συσχετίζεται έντονα με την παραοικονομία καθώς χώρες χαμηλών συντελεστών (Βουλγαρία, Ρουμανία κλπ) εμφανίζουν μεγαλύτερη παραοικονομία σε σχέση με χώρες πολύ υψηλών συντελεστών φορολόγησης (Γερμανία, Σουηδία κλπ). Αντίθετα, οι έλεγχοι (και οι ποινές) φαίνεται ότι επηρεάζουν σημαντικά καθώς χώρες με μικρή κοινωνική συνοχή και χαμηλή συνείδηση συλλογικότητας αλλά ισχυρό ελεγκτικό μηχανισμό (πχ ΗΠΑ) εμφανίζουν χαμηλή παραοικονομία. Αντίστοιχα, η ανεργία δεν φαίνεται να παίζει καθοριστικό ρόλο καθώς τα χρόνια της χαμηλής ανεργίας στην Ελλάδα (πρό 2010) η παραοικονομία ήταν μεγαλύτερη.

Κατά την γνώμη μου, ο σημαντικότερος παράγοντας ενίσχυσης της παραοικονομίας είναι η διάρθρωση της οικονομίας της χώρας και πιό συγκεκριμένα ο αριθμός των αυτοαπασχολούμενων. Σε όλες τις μελέτες παρατηρούμε ότι ή παραοικονομία ανθεί σε χώρες με μεγάλο αριθμό αυτοαπασχολούμενων που συνήθως δραστηριοποιούνται στόν τριτογενή τομέα της οικονομίας. Κλασικό παράδειγμα η χώρα μας στην οποία οι αυτοαπασχολούμενοι αντιπροσωπεύουν το 32% του εργατικού δυναμικού, ενώ ο μέσος όρος στην ΕΕ των 28 είναι 14% και στις βιομηχανικές χώρες του Βορρά λιγότερο από 8%. Ακόμα και σε χώρες με ισχυρή βιομηχανία αλλά μεγάλο αριθμό αυτοαπασχολούμενων, όπως η Ιταλία παρατηρούμε ανθηρή παραοικονομία.

Πολλοί θα αντιτάξουν, ότι η παραοικονομία είναι αποτέλεσμα νοοτροπίας (φορολογική συνείδηση, αντίληψη συλλογικότητος κλπ), η οποία όμως κατά την γνώμη μου σχετίζεται με τα υψηλά ποσοστά αυτοαπασχολούμενων, οι οποίοι εκτρέφουν την νοοτροπία αυτή. Στην ελεύθερη οικονομία,  όπου κυριαρχεί η αντίληψη του γρήγορου και εύκολου πλουτισμού είναι απόλυτα κατανοητό ότι ο επιχειρηματίας θα παρανομήσει - αν έχει την ευκαιρία  - ο μεν μικροεπαγγελματίας για να επιβιώσει, ο δε μεσαίος και μεγάλος επιχειρηματίας για να κερδοσκοπήσει. Ειδικά σε χώρες όπως η Ελλάδα και η Ιταλία, όπου το κράτος δικαίου είναι «πρωτόγονο» και οι έλεγχοι ελλειπείς είναι εύκολο να διαμορφωθεί μία ελαστική φορολογική συνείδηση στό όνομα της επιβίωσης ή της μή ανταποδοτικότητας από την πολιτεία. Αυτή η παρανομία των πολλών μικρών στο όνομα της επιβίωσης είναι που ευννοεί τον λαϊκισμό και απομακρύνει την κοινωνία από την ισόρροπη και δίκαιη ανάπτυξη.

Ας μην ξεχνάμε ότι κάποιοι από τους μικρούς αυτούς θα γίνουν κάποια ημέρα μεγάλοι, όχι λόγω της αξίας τους, αλλά επειδή αξιοποίησαν  την αδιαφάνεια και τον αθέμιτο ανταγωνισμό απέναντι στους συνεπείς, μεταφέροντας την νοοτροπία τους στα κέντρα λήψης αποφάσεων, στην πολιτική και στην δικαιοσύνη. Με αυτό τον τρόπο διαιωνίζεται και επεκτείνεται η σαθρή αντίληψη της λάθρας ζωής στο όνομα της «επιβίωσης». Επιβίωση, που έρχεται σε αντίθεση με την επιβίωση των υπολοίπων καθώς η οικονομία της χώρας δεν αναπτύσσεται και η φορολογία των συνεπών αυξάνεται. Επιβίωση, που αυξάνει τις τιμές των προϊόντων και υπηρεσιών καθώς παρ' όλη την φοροδιαφυγή οι επιχειρήσεις αυτές παραμένουν κάτω από το νεκρό σημείο. Επιβίωση, που στερεί από τους συνεπείς επαγγελματίες πολύτιμο τζίρο οδηγώντας και αυτούς στην χρεωκοπία.

Η πορεία της χώρας ήταν και παραμένει λάθος, διαιωνίζοντας τον φαύλο κύκλο της υπανάπτυξης και της μιζέριας. Προσωπικά πιστεύω ότι το πρόβλημα της χώρας δεν είναι οικονομικό αλλά πολιτικό καθώς απαιτούνται θεσμικές παρεμβάσεις και διαρθρωτικά μέτρα που κανείς πολιτικός δεν τολμά να πάρει. Στο όνομα της επιβίωσης πάλι. Της δικής του πολιτικής επιβίωσης. 

Δεν υπάρχουν σχόλια: