Παρασκευή 29 Μαΐου 2020

η Πόλη εάλω

Σαν σήμερα, το 1453, οι Οθωμανοί Τούρκοι κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη δίνοντας το τυπικό τέλος στην χιλιόχρονη Βυζαντινή αυτοκρατορία και αρχή στην δική τους κυριαρχία στην Ανατολική Μεσόγειο. 

Την περίοδο εκείνη, η Βυζαντινή αυτοκρατορία ήταν πιά σκιά του εαυτού της και η επικράτεια της αποτελούταν από την Πόλη με τα περίχωρά της ενώ ελεύθερες κοιτίδες του ελληνισμού ήταν ακόμα το δεσποτάτο του Μυστρά και η αυτοκρατορία της Τραπεζούντος. Η οικονομία της Πόλης ήταν τραγική, ο πληθυσμός είχε μειωθεί κάτω από τις 50.000 κατοίκους και οι υποδομές της (τείχη, δημόσια κτήρια, λιμάνια κλπ) είχαν αφεθεί στην φθορά του χρόνου. Στην ουσία, η Πόλη δεν ανέκαμψε ποτέ από την πρώτη άλωση της από τους σταυροφόρους (1204), οι οποίοι την λεηλάτησαν και κατέστρεψαν τους οικονομικούς της πόρους, ενώ στην συνέχεια η παρακμή επιταχύνθηκε από τις εσωτερικές έριδες, τις γεωστρατηγικές παλινοδίες σε σχέση με την Δύση και τις σταδιακές απώλειες κατοίκων και εδαφών.  

Η άλωση της Πόλης επιτεύχθηκε μετά από δίμηνη πολιορκία από 150.000 Οθωμανούς με επικεφαλής τον Μωάμεθ τον Β΄  με στόλο 400 πλοίων και το πιό σύγχρονο πυροβολικό της εποχής, ενώ οι υπερασπιστές της δεν ξεπερνούσαν τους 7.000 άνδρες και σφαγιάσθηκαν σχεδόν στο σύνολό τους μαζί με τον τελευταίο Βυζαντινό αυτοκράτορα. Η είσοδος των Οθωμανών στην Πόλη συνοδεύτηκε από τριήμερη λεηλασία, σφαγές και καταστροφές μνημείων και εκκλησιών, ενώ οι μισοί κάτοικοι της αιχμαλωτίσθηκαν και πουλήθηκαν ως σκλάβοι ή εκτοπίσθηκαν. 

Η άλωση της Πόλης, σηματοδότησε την αρχή της μακρόχρονης υποδούλωσης των λαών της Βυζαντινής αυτοκρατορίας στους Οθωμανούς που δίκαια χαρακτηρίσθηκε ως η δυσκολότερη περίοδος στην ιστορία του έθνους μας. Εξισλαμισμοί, σφαγές, βιασμοί, καθημερινή βία και αυθαιρεσία, πληθυσμιακή αλλοίωση, οικονομική εξαθλίωση αλλά κυρίως διακοπή της εξέλιξης του λαού μας σε όλα τα επίπεδα (οικονομικό, πολιτιστικό, δημογραφικό, τεχνολογικό). Οι πρόγονοί μας υποχρεώθηκαν να ζήσουν υπόδουλοι για τέσσερις αιώνες σε ένα απολυταρχικό και οπισθοδρομικό καθεστώς, στο οποίο κυριαρχούσε η διαφθορά και η αυθαιρεσία του αξιωματούχου, χωρίς διάθεση προόδου, εκσυγχρονισμού και εξέλιξης. 

Κατά την περίοδο αυτή, πολλοί Ελληνες αναγκάσθηκαν να εξισλαμισθούν, άλλοι να συμπράξουν με τους Οθωμανούς στην διοίκηση ή την οικονομία, ενώ δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις Ελλήνων αξιωματούχων με δυναστική συμπεριφορά εις βάρος των συμπατριωτών τους. Παρόλα αυτά, ένα μεγάλο τμήμα του λαού μας κατάφερε να διατηρήσει την ταυτότητα του, επιδεικνύοντας εκπληκτική αντοχή και ευελιξία. Σημαντικό ρόλο σε αυτό έπαιξε η εκκλησία καθώς ο διαχωρισμός της Οθωμανικής διοίκησης σε μιλιέτ, όπου ο θρησκευτικός ηγέτης είχε και διοικητικά καθήκοντα, οδήγησε στην ταύτιση έθνους-θρησκείας δυσκολεύοντας την αθρόα ενσωμάτωση των Ελλήνων χριστιανών στην Οθωμανική μουσουλμανική κοινότητα. 

Η περίοδος της Οθωμανικής κατάκτησης προκάλεσε αρκετές οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές στους υπόδουλους Ελληνες. Κάποιοι, κατέφυγαν στα ορεινά και ασχολήθηκαν με την κτηνοτροφία δημιουργώντας νέους απόμακρους οικισμούς (η Ελλάδα των ορέων) ενώ άλλοι μετακινήθηκαν στα νησιά και τις παραθαλάσσιες περιοχές ενισχύοντας το θαλάσσιο εμπόριο και τις μεταφορές που απεχθάνονταν οι Οθωμανοί. Στις μεγάλες πόλεις, οι Ελληνες στράφηκαν στο εμπόριο, τις τέχνες  και τις επιστήμες επιτυγχάνοντας να ελέγχουν στις αρχές του 20ου αιώνα, πάνω από το 50% της Οθωμανικής οικονομίας. 

Μετά από τέσσερις αιώνες υποδούλωσης στους Οθωμανούς, οι πρόγονοί μας κατάφεραν να επανασυνδεθούν με το παρελθόν τους, Βυζαντινό και Αρχαίο και να εξεγερθούν, διαμορφώνοντας σταδιακά, μέσα από αιματηρούς αγώνες και καταστροφές, το Νέο Ελληνικό έθνος και κράτος. Η εξέγερσή τους εμπνεύστηκε απο την Γαλλική επανάσταση και τις προοδευτικές για την εποχή αξίες του έθνους-κράτους αλλά σφυρηλατήθηκε από την ανάγκη ελευθερίας και εξέλιξης σε έναν κόσμο που άλλαζε ραγδαία. 

Οπως όλοι γνωρίζουμε, η Κωνσταντινούπολη δεν συμπεριλήφθη στο Νέο Ελληνικό κράτος και στέκει εκεί, αλλοιωμένη και παραμορφωμένη αλλά πάντα φωτεινή αρχόντισα στις ακτές του Βοσπόρου, παραμένοντας για κάποιους ως ανεκπλήρωτη πτυχή της ιστορίας ενώ για άλλους ως μνημείο πολιτισμού και κληρονομιάς. 

Η Πόλη εάλω, ως φυσικό όριο και τοποθεσία. Ας φροντίσουμε να μην αλωθεί και ως σύμβολο διαχρονικού μεγαλείου του πολιτισμού μας, βαθεία στις καρδιές μας.