Δευτέρα 28 Νοεμβρίου 2016

ο σουλτάνος παλινωδεί

Τον τελευταίο καιρό έχουν πυκνώσει ανησυχητικά οι προκλητικές δηλώσεις του Ερντογάν σε όλα τα επίπεδα της πολιτικής ζωής της γειτονικής χώρας. Φαίνεται, ότι το αποτυχημένο πραξικόπημα άνοιξε τους ασκούς του Αιόλου, δίνοντας στον σουλτάνο τις προφάσεις που μάλλον αναζητούσε. Ο μεγαλοϊδεατισμός και η αμετροέπεια του Ερντογάν έχουν αρχίσει να ξεπερνούν κάθε όριο και να ενοχλούν ακόμα και τους «φίλους» της Τουρκίας. Οι συνεχείς αστοχίες της εξωτερικής πολιτικής, έχουν φέρει τα τελευταία χρόνια, αρκετές φορές την Τουρκία σε δυσχερή θέση, η οποία επιδεινώνεται από τις προκλητικές δηλώσεις του σουλτάνου, κινδυνεύοντας να οδηγήσει την χώρα σε διεθνή απομόνωση.

Στο εσωτερικό της χώρας, οι συνεχείς εκκαθαρίσεις, συλλήψεις και αποτάξεις δημοσίων υπαλλήλων με ασαφείς κατηγορίες και χωρίς στοιχειοθετημένες δικαστικές αποφάσεις, στηλιτεύουν την δημοκρατία και οδηγούν την χώρα σε καθεστώς καλυμμένης δικτατορίας. Επιπλέον, οι συνεχείς δηλώσεις για επαναφορά της θανατικής ποινής και οι ενέργειες επιστροφής της τουρκικής νομοθεσίας πιο κοντά στην σαρία, απομακρύνουν της χώρα από τις αρχές και τις αξίες του δυτικού κόσμου. Είναι προφανές ότι οι παραπάνω κινήσεις του σουλτάνου έχουν κύριο αποδέκτη τα λαϊκά στρώματα της Τουρκίας που ουδέποτε δυτικοποιήθηκαν και παρέμειναν σε μεγάλο βαθμό προσκολλημένα στις παραδοσιακές αξίες της οθωμανικής κοινωνίας (θρησκεία, πατριαρχία, κρατικός αυταρχισμός, χαμηλή θέση της γυναίκας κλπ). Όλα δείχνουν, ότι ο Ερντογάν επιχειρεί κατά μέτωπο επίθεση στον κεμαλισμό, προσπαθώντας να αποκαθηλώσει τον «πατέρα των Τούρκων» Κεμάλ Αττατούρκ, με κρυφό πόθο να τον αντικαταστήσει στην συνείδηση του Τούρκων. 

Στον βωμό της απόλυτης κυριαρχίας του, ο σουλτάνος παίζει με την φωτιά καθώς η οικονομική ανάπτυξη των τελευταίων ετών έχει δημιουργήσει στην Τουρκία μία αυξανόμενη μεσαία τάξη η οποία είναι δυτικοποιημένη και πολέμια του «ισλαμικού αυταρχισμού» που προσπαθεί να επιβάλει ο σουλτάνος. Επιπλέον, η κρατική διοίκηση της χώρας (στρατιωτικοί, δικαστικοί κλπ) παραμένει πιστή στις αρχές του κεμαλισμού τις οποίες δεν θα παραδώσει αμαχητί, ενώ οι διάφορες μειονότητες της χώρας και κυρίως οι Κούρδοι δεν θα αφήσουν ανεκμετάλλευτη την ευκαιρία επαναπροσδιορισμού τους απέναντι στην διαφαινόμενη νέο-οθωμανοποίηση της Τουρκίας. Η χώρα βαδίζει γοργά σε εθνικό διχασμό ενώ στις ΝΑ κουρδικές περιοχές ο εμφύλιος έχει ήδη ξεκινήσει.

Στο εξωτερικό, ο σουλτάνος κατάφερε μετά από αλλεπάλληλες άστοχες έως βλακώδεις πολιτικές να έρθει σε ρήξη με όλα τα γειτονικά κράτη (Ιράν, Ιράκ, Συρία κλπ) και να διαταράξει τις σχέσεις της Τουρκίας με παραδοσιακούς συμμάχους (ΗΠΑ, Ισραήλ) και άσπονδους φίλους (Ρωσσία). Ο αναθεωρητισμός των τελευταίων δηλώσεων του (συνθήκη της Λωζάννης) και οι αναφορές «στα σύνορα της καρδιάς του» γυρνούν την γεωπολιτική της περιοχής στην περίοδο μετά τον 1ο παγκόσμιο πόλεμο όπου η ηττημένη Οθωμανική αυτοκρατορία προσπαθούσε να διατηρήσει την επιρροή και τα εδάφη της, μέσω του παντουρκισμού και του ισλαμικού αλυτρωτισμού. Είναι προφανές σε όλους, ότι η ρητορική του Ερντογάν περί αναθεώρησης της συνθήκης της Λωζάννης αποβλέπει πρωτίστως στην αναδιανομή εδαφών της Συρίας και του Ιράκ μετά το τέλος του πολέμου με τον ΙSIS στοχεύοντας αφ΄ενός στα πετρέλαια της Μοσούλης (πού έχασε το 1918) και αφ΄ετέρου στην αποτροπή δημιουργίας Κουρδικού κράτους ή κρατών στα ανατολικά και νότια σύνορά της.

Παράλληλα, ο Ερντογάν επιχειρεί να εκβιάσει την ΕΕ με το θέμα των προσφύγων, εκμεταλλευόμενος, τα εσωτερικά προβλήματα της ΕΕ και την πολιτική αστάθεια που προμηνύουν οι επικείμενες εκλογές σε Αυστρία, πιθανώς σε Ιταλία και στην συνέχεια σε Γαλλία και Γερμανία. Όμως, εκτιμώ ότι ο Ερντογάν επέλεξε λάθος θέμα αντιπαράθεσης με την ΕΕ καθώς το προσφυγικό αγγίζει ευαίσθητες χορδές της πολιτικής στο εσωτερικό της ΕΕ (ανερχόμενη ακροδεξιά) και δεν μπορεί να αφεθεί υποχείριο στους εκβιασμούς της Τουρκίας. 

Η Τουρκία του Ερντογάν βρίσκεται σε ένα δύσκολο σταυροδρόμι. Από την μία πλευρά έχουμε την εντυπωσιακή οικονομική ανάπτυξη της χώρας και από την άλλη την αλλοπρόσαλλη εξωτερική πολιτική και τις δημοκρατικές υπαναχωρήσεις στο εσωτερικό. Η χώρα μοιάζει να σχοινοβατεί ανάμεσα στο παρελθόν και στο μέλλον. Το χαλιφάτο και η απόλυτη εξουσία του σουλτάνου δεν συνδυάζονται με την ανοικτή αγορά και την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας.   

Ο σουλτάνος επιχειρεί να συνταιριάξει τους δύο αυτούς δρόμους βαδίζοντας σε ένα αχαρτογράφητο και επικίνδυνο μονοπάτι. Ένα μονοπάτι που μπορεί να φέρει την Τουρκία πολύ γρήγορα σε πολύ δύσκολη θέση. Ο Ερντογάν προσπαθεί να κάνει την Τουρκία περιφερειακή υπερδύναμη μέσα από το παρελθόν της. Τα προσωπικά του οράματα είναι στραμμένα πίσω, σε μία αυτοκρατορία και ένα καθεστώς που ξεπεράσθηκε από την ιστορία. Η χώρα που ονειρεύεται ο Ερντογάν είναι ένα ζόμπι της ιστορίας και η εμμονή του σε αυτήν τον κάνει ακόμα πιο επικίνδυνο. Κυρίως για την Τουρκία.

Τετάρτη 9 Νοεμβρίου 2016

τράμπα εξουσίας στις ΗΠΑ

Γιά άλλη μιά φορά τα τελευταία χρόνια οι δημοσκοπήσεις απέτυχαν και ο Ντόναλτ Τράμπ αναδείχθηκε ο 45ος πρόεδρος των ΗΠΑ. Μπορεί οι ψήφοι που πήρε να ήταν ελαφρώς λιγότεροι από της Κλίντον, όμως η κατανομή τους στις Αμερικάνικες Πολιτείες ευνόησαν την εκλογή του. Οι ψηφοφόροι του ήταν κυρίως λευκοί, Αγγλοσαξωνικής καταγωγής με χαμηλό μορφωτικό και οικονομικό επίπεδο που κατοικούν κυρίως σε ημιαστικές και αγροτικές περιοχές. Είναι το ίδιο κοινό που ψήφισε στις τελευταίες εκλογές στην Αυστρία τον ακροδεξιό Χόφερ , στην Γαλλία την ΛεΠέν, στην Γερμανία το AfD και στην Μ.Βρετανία τον Φάρατζ και το Brexit. Ταυτόχρονα, είναι το ίδιο κοινό των λαϊκών στρωμάτων που επλήγη περισσότερο από τον παγκοσμιοποιημένο νεοφιλελευθερισμό και αποζητά και πάλι σύνορα, εθνική κυριαρχία και περιορισμό της μετανάστευσης θεωρώντας ότι με αυτό τον τρόπο θα βελτιώσει την θέση του. Είναι το κοινό που στρέφεται εναντίον της παγκοσμιοποίησης (οικονομικής, πολιτιστικής και πολιτικής), διεκδικώντας πίσω την ευμάρειά του.

Στις εκλογές αυτές νίκησε η αντισυστημική ρητορική του Τράμπ, παρόλη την ακραία και ρατσιστική φρασεολογία του. Η προεκλογική του εκστρατεία δεν στηρίχθηκε σε απόψεις αλλά σε κατηγορίες εναντίον της αντιπάλου του (συστημική, διεφθαρμένη, διαπλεκόμενη κλπ) οι οποίες εκτοξευόταν με απλοϊκό τρόπο και έντονα στοιχεία θεατρινισμού. Η αντίπαλος του, Χίλαρυ Κλίντον απέτυχε να πείσει τους ψηφοφόρους παρά τον συγκροτημένο λόγο της, τις πιο ρεαλιστικές της θέσεις και την εμπειρία της στην διοίκηση. Βασική αιτία θεωρώ ότι ήταν η ταύτιση της με το βιομηχανικό και τραπεζικό κατεστημένο, δηλαδή με το «σύστημα». Αυτός ήταν και ο λόγος που αυτή η προεκλογική εκστρατεία παρουσίασε τόσο έντονα στοιχεία πόλωσης που έφτασαν στα όρια του εθνικού διχασμού.

Φαίνεται ότι η κοινωνική και η οικονομική κατάσταση στις ΗΠΑ αρχίζει να ξεπερνά τα όρια ανοχής ενός ανεπτυγμένου κράτους εμφανίζοντας τριτοκοσμικά στοιχεία (έντονες ανισότητες, ανέχεια και περιθωριοποίηση μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού κλπ) και τάσεις ταξικής αντιπαράθεσης. Οι πολίτες στις ΗΠΑ μάλλον νοιώθουν ότι το Αμερικάνικο όνειρο (του εύκολου και γρήγορου πλουτισμού του κάθε ενός) έχει ξεθωριάσει ανεπιστρεπτί και ότι η πρώην «κοσμοκράτειρα» μεταλλάσσεται σταδιακά σε ένα ολιγαρχικό καθεστώς χωρίς καμία ισονομία και ίσες ευκαιρίες για όλους. Ο Τράμπ, παρότι ολιγάρχης και ο ίδιος, έχτισε σε αυτή την ρητορική και κέρδισε. 

Τα σημάδια δεν είναι καλά, ούτε για το «σύστημα» ούτε για τους λαούς. Το «σύστημα» φαίνεται ότι αρχίζει να χάνει τον έλεγχο, όχι μόνο στις ΗΠΑ αλλά και σε όλον τον ανεπτυγμένο κόσμο, καθώς η απληστία του μάλλον έχει αγγίξει τα όρια της αποδοχής του από τους λαούς. Η μετάβαση της ισχύος του πλανήτη από διπολική (ΗΠΑ. Σοβιετική Ένωση) σε μονοπολική (ΗΠΑ) και στην συνέχεια σε πολύ-πολική (ΗΠΑ, Ρωσία, ΕΕ, Κίνα, Ινδία κλπ) φαίνεται ότι θα είναι δύσκολη καθώς επιχειρείται να συνδυαστεί με την επικράτηση της παγκοσμιοποιημένης νέας τάξης που μάλλον  βρίσκει αντίθετους τους λαούς. 

Οι πολίτες στις ΗΠΑ, όπως και οι αντίστοιχοι στην Ευρώπη, με την ψήφο τους στα αντισυστημικά κόμματα, βγάζουν στην ουσία κραυγή αγωνίας για την ζωή και το μέλλον τους, αντιδρώντας στο «σύστημα» που τους έχει καταδικάσει στην δυστυχία. Το αδύνατο σημείο των λαών είναι ότι ψάχνουν την λύση σε αναχρονιστικές, αντιδημοκρατικές και ρατσιστικές επιλογές και όχι σε προοδευτικές και φιλολαϊκές. Η στροφή προς τα δεξιά σε Ευρώπη και ΗΠΑ, δυστυχώς επιβεβαιώνει την κρίση αξιών και την ασθενική μνήμη των λαών, που τους οδηγούν στην αγκαλιά του λαϊκισμού και σε επικίνδυνα μονοπάτια που έχουμε ξαναζήσει. Στην αρχή αυτή της προεκλογικής εκστρατείας έκανε την εμφάνιση του το «κίνημα» του Σάντερς (συνυποψήφιου της Χίλαρυ για το χρίσμα του Δημοκρατικού κόμματος) που υποστηρίχθηκε κυρίως από τους νέους και πολίτες με υψηλή μόρφωση. Δυστυχώς, η ήπια ρητορική του, η έλλειψη λαϊκισμού και οι προτάσεις περί δικαιότερης κατανομής του πλούτου, το συνέτριψαν πριν ξεκινήσει την πορεία του, βάζοντας στους Αμερικανούς ψηφοφόρους το δίλημμα : την συστημική Χίλαρυ ή τον λαϊκιστή Τράμπ ? δηλαδή δύο επιλογές με εξίσου αρνητικές προοπτικές. Η επιλογή Χίλαρυ διασφάλιζε ότι τίποτα δεν θα αλλάξει ενώ η επιλογή Τράμπ  υπόσχεται ότι όλα θα αλλάξουν, αλλά όχι προς το συμφέρον των πολλών.

Για άλλη μια φορά στην ιστορία, αποδεικνύεται ότι οι λαοί έχουν δυσκολία να αναγνωρίσουν το συμφέρον τους και είναι επιρρεπείς στην χειραγώγηση και τον λαϊκισμό. Όταν δε, η δυσκολία αυτή συνδυασθεί με έλλειψη κρίσης και μνήμης το αποτέλεσμα μπορεί να είναι καταστροφικό, κυρίως για τους ίδιους τους λαούς.