Πέμπτη 4 Ιανουαρίου 2018

ονόματα των Χριστουγεννιάτικων γλυκισμάτων

Μελομακάρονα
Το γλύκισμα αλλά και το όνομα έχουν καταγωγή από την αρχαία Ελλάδα, όπου υπήρχε η συνήθεια των «μειλίχιων προσφορών» δηλαδή προσφορών μικρών στρογγυλών πιτών (πλακούντες) περιχυμένων με μέλι για να εξευμενίσουν τους καταχθόνιους θεούς και δαίμονες. Με την επικράτηση του χριστιανισμού, οι μειλίχιες προσφορές αντικαταστάθηκαν από τις  «μακαρίες» ή ψυχόπιτες, οι οποίες ήταν μικρά ψωμάκια στο σχήμα του μελομακάρονου που προσφερόταν μετα τις κηδείες, όταν μακάριζαν τον νεκρό. Στην Μικρά Ασία, η μακαρία κάποτε περιλούσθηκε με μέλι και μετατράπηκε σε μέλι + μακαρία = μελομακάρονο. 

Από την λέξη μακαρία προήλθε και η λέξη μακαρόνι για τα ζυμαρικά, όταν τον μεσαίωνα άρχισαν να προσφέρουν ζυμαρικά μετα τίς κηδείες, αντί για μικρά ψωμάκια, τα οποία ονόμαζαν «μακαρωνία». Από την λέξη μακαρωνία προήλθε η λέξη maccarone που οι Λατίνοι χρησιμοποιούσαν για τα ζυμαρικά καθώς και η λέξη macarron που χρησιμοποιούν οι Γάλλοι για το μακρόστενο αμυγδαλωτό μπισκότο (μακαρόν).

Φοινίκια
Ετσι ονομαζόταν τα μελομακάρονα στην Σμύρνη και η διαφορά τους είναι ότι τα φοινίκια δεν περιέχουν σιμιγδάλι στη συνταγή. Η πιθανότερη προέλευση του ονόματος είναι από το φοινικί (=ερυθρίζων) χρώμα του γλυκίσματος. Μία άλλη εκδοχή θέλει το όνομα να προέρχεται από τον Φοίνικα, ιερό πτηνό του θεού Απόλλωνα, ενώ έχει αναφερθεί και η εκδοχή ότι σχετίζεται με το δένδρο Φοίνικα, ο κορμός του οποίου έχει ερυθρίζων χρώμα. Σύνδεση με την Φοινίκη (Παλαιστίνη) ή τους Φοίνικες δεν φαίνεται να υπάρχει. 

Κουραμπιές
Το γλυκό προέρχεται πιθανότατα από την Περσία και το όνομα του έχει μικτή, αραβο-λατινική προέλευση, από την σύμπτυξη της τουρκικής λέξης kuru (=ξηρό) που έχει αραβική ρίζα (qura) και της λατινογενούς λέξης biye (= μπισκότο). Το γλυκό συναντάται στην Κεντρικά Ασία και την Μέση Ανατολή με το όνομα qurabiya. Η λέξη biye προέρχεται από την λατινογενή λέξη bis-cuit (= ψημένο δυο φορές) που αποτελεί μετάφραση του ελληνικού δίπυρου και προσδιορίζει την τεχνική των δύο ψησιμάτων του άρτου που διασφάλιζε την καλύτερη διατήρηση του. Τα bis-cuit διαδόθηκαν στην Ανατολή κατά τον Μεσαίωνα από τους Ενετούς και το όνομα τους παραφράσθηκε σε biya/biye.

Δίπλες
Το γλυκό κατάγεται από την Πελοπόννησο και παρασκευάζεται από λεπτή ζύμη η οποία διπλώνεται και τηγανίζεται σε καυτό λάδι, ενώ στην συνέχεια περιχύνεται με μέλι. Οι δίπλες θεωρείται ότι συμβολίζουν τα σπάργανα του Χριστού ενω το μέλι συμβολίζει την ευζωία και την δημιουργικότητα που θέλουμε να μας φέρει το νέο έτος. 

Βασιλόπιτα
Η βασιλόπιτα είναι η πίτα της Πρωτοχρονιάς και δεν συνδέεται με συγκεκριμένη συνταγή καθώς είναι γλυκιά σε κάποιες περιοχές (με προσφυγικό πληθυσμό) και αλμυρή (κρεατόπιτα, πρασόπιτα) σε άλλες (Δυτική Μακεδονία). Η κλασική γλυκιά βασιλόπιτα παρασκευάζεται με αρκετές συνταγές, με ή χωρίς προζύμι και με προσθήκη διαφόρων ειδών μπαχαρικών. Σε κάποιες περιοχές, η βασιλόπιτα φτιάχνεται με την ίδια συνταγή που χρησιμοποιείται για το τσουρέκι (corek = τούρκικη λέξη που σημαίνει ψωμί που φτιάχνεται με ζύμη που περιέχει μαγιά) ενώ αλλού ακολουθείται συνταγή που την κάνει στεγνή (τριφτή Καππαδοκίας). Το κοινό χαρακτηριστικό όλων των βασιλόπιτων είναι ότι περιέχουν νόμισμα (φλουρί) το οποίο θα φέρει τύχη σε αυτόν που θα το βρεί στο κομμάτι του. 

Η κοπή πίτας και το μοίρασμα των κομματιών της στους παρευρισκόμενους έχει αρχαιοελληνική προέλευση και τελούταν στην γιορτή των Κρονίων (21 Μαρτίου κατά την εαρινή ισημερία) και αργότερα στα ρωμαϊκά Σατουρνάλια (23 Δεκεμβρίου). Στην χριστιανική παράδοση, η κοπή της βασιλόπιτας συνδέθηκε με τον Αγιο Βασίλειο, επίσκοπο της Καισάρειας κατά τον 4ο μ.Χ. αιώνα, από τον οποίον πήρε και το όνομά της (πίτα του Βασιλείου). Σύμφωνα με την παράδοση κάποιοι επιδρομείς εισέβαλαν στην πόλη και λήστεψαν τα χρυσαφικά των κατοίκων. Τα χρυσαφικά βρέθηκαν με ένα θαυματουργό τρόπο και ο Αγιος Βασίλειος - για να αποφύγει τυχόν προστριβές - αποφάσισε να τα επιστρέψει στους συμπολίτες του βάζοντας τα σε μικρά ψωμάκια τα οποία τους μοίρασε. 

Χριστόψωμο
Είναι το ψωμί που παρασκευάζεται για το Χριστουγεννιάτικο τραπέζι. Η διαφορά του με τα άλλα ψωμιά είναι ο περίτεχνος διάκοσμός του με σχέδια από ζυμάρι, σουσάμι αλλά και καρύδια, σύκα και σταφίδες. Τα σχέδια και τα υλικά που χρησιμοποιούνται διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή αλλά είναι κοινό στοιχείο ότι το χριστόψωμο δεν κόβεται με μαχαίρι αλλά με το χέρι.