η ταυτότητα του νεοέλληνα

Τελικά ποιός είναι ο νεοέλληνας? ποιά είναι η ταυτότητά του?

ποιές είναι οι αρχές και οι αξίες της κοινωνίας του? Τι πολιτισμό έχει? Εχει τελικά, παιδεία και οράματα?

Τα ερωτήματα αυτά με ταλανίζουν πολύ τον τελευταίο καιρό και δεν γνωρίζω γιατί. Μήπως, επειδή μεγαλώνω, και αυξάνει η πνευματική μου αναζήτηση? Μήπως, επειδή δεν περνάω όπως παλιά? Μήπως με επηρέασε η οικονομική κρίση? Η μήπως τελικά, έχω και εγώ κρίση ταυτότητας? Δεν ξέρω ! Μπορεί και όλα αυτά.

Αυτό που ξέρω είναι, ότι παρατηρώντας γύρω μου τους συν-νεοέλληνες , διαπιστώνω ενέργειες, πρακτικές και συμπεριφορές που είναι αντιφατικές, ασυνάρτητες και δεν ταυτίζονται με συγκεκριμένη κοσμοθεωρία. Κυμαίνονται από το ένα άκρο στο άλλο. Και όχι μόνο μεταξύ διαφορετικών ατόμων, αλλά και στο ίδιο άτομο, σε διαφορετικές στιγμές της ζωής του. Προσπαθώ να προσδιορίσω την νοοτροπία του νεοέλληνα και δυσκολεύομαι. Και στην συνέχεια αναρωτιέμαι, τι μας ενώνει σαν λαό και επίσης δυσκολεύομαι να απαντήσω.

Φυσικά, δεν μιλώ για τις διαφορές στον χαρακτήρα και την προσωπικότητα, που είναι μοναδικά στον κάθε άνθρωπο, αλλά για αυτά τα χαρακτηριστικά που δημιουργούν τον κοινωνικό ιστό που είναι απαραίτητος για να υπάρξει και να αναπτυχθεί η κάθε κοινωνία. Αναφέρομαι στις αξίες και τις αρχές, που η κάθε κοινωνία διδάσκει στα παιδιά της και τα κοινά οράματα που μοιράζεται. Αναφέρομαι στις κοινές αντιδράσεις,συμπεριφορές και ηθικούς νόμους που έχουν τα μέλη των κοινωνιών που έχουν συνοχή. Αναφέρομαι στον τρόπο με τον οποίον η κάθε κοινωνία, ανάλογα με την ταυτότητά της, επιλέγει τους ηγέτες της και το σύστημα διοίκησης της.

Η απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα είναι πολυσύνθετη και προέρχεται απο τον συγκερασμό πολλών επιστημών, όπως η κοινωνιολογία, η εθνολογία, η κοινωνική ψυχολογία κλπ στοιχεία που πρέπει να αναζητηθούν στην ιστορία του κάθε λαού. Ως ερασιτέχνης λοιπόν μελετητής της ιστορίας των Ελλήνων, κατέληξα στο συμπέρασμα ότι η απάντηση πρέπει να βρίσκεται αφ΄ενός στην πολυσχιδή ανθωπογεωγραφία που συνέθεσε το νεοελληνικό έθνος και αφ' ετέρου στην αδυναμία της νεοελληνικής κοινωνίας να ομογενοποιήσει τις ταυτότητες των πολλαπλών αυτών πληθυσμών σε μία ενιαία νεοελληνική ταυτότητα.

Αλλά ας γίνω πιό σαφής. Το σύγχρονο νεοελληνικό έθνος, δημιουργήθηκε απο την συγχώνευση των διαφόρων πληθυσμών διαφορετικής προέλευσης και ταυτότητας που ζούσαν στον Ελλαδικό χώρο, την περίοδο της δημιουργίας του. Η εξέγερση των πληθυσμών αυτών εναντίον των Τούρκων, είχε μάλλον κοινωνική προέλευση και όχι εθνική, με κύριο στόχο την αντίδραση στην καταπίεση απο τους Τούρκους κατακτητές, αλλά και τους Ελληνες κοτσαμπάσηδες. Ο κύριος κορμός των εξεγερθέντων, δεν είχε την περίοδο εκείνη σαφή εθνική ταυτότητα, ενώ είχε από καιρό χάσει, άλλοι λιγότερο και άλλοι περισσότερο, την πολιτισμική του σχέση με το παρελθόν, ιδιαίτερα το αρχαιοελληνικό, ακόμα και αυτό το όνομά τους, καθόσον οι περισσότεροι από αυτούς αυτοαποκαλούταν Ρωμηοί ή Γραικοί. Καθοριστικό ρόλο σε αυτό, έπαιξαν, η αποκήρυξη της αρχαίας Ελλάδας απο την επίσημη χριστιανική θρησκεία κατά την Βυζαντινή περίοδο και η αγραμματοσύνη στην οποία είχε περιέλθει ο περισσότερος ελληνικός πληθυσμός από τα πρώτα Βυζαντινά χρόνια και μετά.

Εξαίρεση αποτελούσαν, κάποιοι μορφωμένοι κάτοικοι των μεγαλουπόλεων(Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη, Τραπεζούντα κλπ), οι οποίοι είχαν επίγνωση του παρελθόντος, αρχαίου και Βυζαντινού, μελετούσαν τα συγγράμματα των αρχαίων συγγραφέων και διοργάνωναν συζητήσεις και θεατρικές παραστάσεις σε κλειστούς κύκλους. Δυστυχώς, οι περισσότεροι απο αυτούς, δεν συμμετείχαν στην Ελληνική επανάσταση καθώς δεν την ταύτισαν με την παληγεννεσία του Ελληνικού έθνους.

Το βασικό συνδετικό στοιχείο των εξεγερθέντων ήταν ή θρησκεία και δευτερευόντως ή ελληνική γλώσσα, την οποία, έτσι και αλλοιώς, δεν μιλούσαν όλοι, καθόσον υπήρχαν πληθυσμοί που δεν μιλούσαν ελληνικά αλλά θεωρούσαν τους εαυτούς τους Ρωμηούς (πχ Τουρκόφωνοι Καππαδόκες, Σλαβόφωνοι Μακεδόνες κλπ) και το αντίστροφο (πχ. Τουρκοκρητικοί).

Παρ΄όλα αυτά, κάποια αρχαιοελληνικά στοιχεία πέρασαν στην ταυτότητά των Ελλήνων κατά την διάρκεια της Βυζαντινής και μετέπειτα της Οθωμανικής περιόδου, είτε διότι ενσωματώθηκαν στην ορθόδοξη πίστη είτε περνώντας στην προφορική παράδοση των διαφόρων πληθυσμών. Ο βαθμός ενσωμάτωσης των αρχαιοελληνικών στοιχείων ήταν διαφορετικός απο περιοχή σε περιοχή, έχοντας σχέση με την απομόνωσή τους, την σχέση τους με την εκκλησία και τους επηρεασμούς που δέχθηκαν απο άλλους πολιτισμούς. Ετσι, οι κάτοικοι των νησιών, της Κρήτης και της Νοτίου Πελλοπονήσου, διατήρησαν περισσότερα αρχαιοελληνικά στοιχεία διότι δέχθηκαν λιγότερους επηρεασμούς απο άλλους πολιτισμούς αλλά κυρίως επειδή κατακτήθηκαν κυρίως απο τους Ενετούς, που μέσω της Αναγέννησης διατήρησαν και αυτοί αρκετά τέτοια στοιχεία. Αντίθετα, οι κάτοικοι του εσωτερικού της Μ.Ασίας, δέχθηκαν μεγαλύτερη επίδραση απο την εκκλησία την Βυζαντινή περίοδο και σημαντικές επιροές απο τους λαούς της ανατολής με τους οποίους συνόρευαν και αλληλοεπιδρούσαν.

Το νέο Ελληνικό κράτος λοιπόν, διαμορφώθηκε απο τους παραπάνω ετερόκλιτους ελληνογενείς πληθυσμούς , με τις αποκλίνουσες στην διάρκεια των αιώνων ταυτότητες, οι οποίοι αναμίχθησαν με Βλάχους, Αρβανίτες, Σλαβογενείς, Αθίγγανους κλπ πληθυσμούς του Ελλαδικού χώρου,οι οποίοι, ανεξάρτητα απο την θεωρία καταγωγής που ασπάζεται ο καθένας, είχαν σαφείς και διαφοροποιημένες ταυτότητες .

Και η παληγεννεσία ξεκίνησε. Μιά εθνογέννεση απο την αρχή και με αρκετό νέο υλικό. Ενα σύνολο πληθυσμών με διαφορετικές πολιτισμικές ταυτότητες, ήθη και έθιμα, με διαφορετικό βαθμό ενσωμάτωσης τών προηγούμενων ελληνικών πολιτισμών (αρχαιοελληνικό, ελληνορωμαικό, βυζαντινό) και πολλαπλούς επηρεασμούς απο τους γειτονικούς λαούς.

Η αρχή ήταν δύσκολη. Δυσπιστία έως εχθρότητα μεταξύ των διαφόρων ομάδων. Διαφορετικές συνήθειες, έθιμα καί ήθη, ακόμα και διαφορετικές γλώσσες και διάλεκτοι. Σε κάθε διαφορά και διαφωνία που προέκυπτε, οι περισσότεροι ακολουθούσαν τον οικείο τρόπο. Περιφρουρούσαν τα συμφέροντα της μικρο-ομάδος τους και περιχαρακωνόταν στις τοπικές πρακτικές και συνήθειες. Γιατί σε αυτές, ένοιωθαν περισσότερη ασφάλεια, ή μάλλον μικρότερο κίνδυνο εξαπάτησης. Γιατί απο εξαπάτηση είχαν χορτάσει όλοι τους, ανεξάρτητα απο την καταγωγή και την περιοχή. Ετσι, το τοπικό και κατά συνέπεια το οικογενειακό και το ατομικό έγιναν κυρίαρχα του συλλογικού.

Γιαυτό στην Ελλάδα, ακόμα και σήμερα, όταν συναντάμε κάποιον για πρώτη φορά, τον ρωτάμε απο που είναι. Προσπαθούμε να προσδιορίσουμε το "στίγμα" του.

Οι παραπάνω πολιτισμικές διαφορές, εντάθηκαν ακόμα περισσότερο μεταξύ των διαφόρων κοινωνικών ομάδων. Πλούσιοι εφοπλιστές, βολεμένοι προεστοί και κοτσαμπάσηδες έπρεπε να δημιουργήσουν ένα νέο κράτος μαζί με άτακτους κλεφταρματωλούς και άκληρους ραγιάδες.
Πλούσιοι και δυνατοί, που είχαν επιτέλους το δικό τους κράτος, το δικό τους "μαγαζάκι" απο το οποίο μπορούσαν επιτέλους να κερδίζουν, χωρίς τον έλεγχο της κεντρικής διοίκησης.
Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, την Ελλάδα κλήθηκαν να κυβερνήσουν, στη αρχή Βαυαροί και μετέπειτα Δανοί βασιλείς, που προσπάθησαν να μεταφέρουν την νοοτροπία και τον τρόπο διοίκησης των κρατών τους.

Από τότε, πέρασαν σχεδόν 200 χρόνια και στο διάστημα αυτό, έγινε μεγάλη προσπάθεια ομογενοποίησης και συγχώνευσης των διαφορετικών ταυτοτήτων. Πολλοί επώνυμοι και ανώνυμοι, προσπάθησαν για αυτό. Με πρώτον τον Καποδίστρια. Υιοθετήθηκε κοινή γλώσσα, η οποία άρχισε να διδάσκεται στα σχολεία. Τα ονόματα πολλών πόλεων και τοπονωμίων άλλαξαν και επανήλθαν τα αρχαία ονόματα. Εξελληνίσθησαν πολλά επίθετα και άλλαξαν άλλα τόσα. Αντικοινωνικές πρακτικές, όπως η ληστεία και η ζωοκλοπή, πολεμήθηκαν. Η παιδεία και ο πολιτισμός αναπτύχθηκαν. Οι αρχαίοι συγγραφείς και τα αρχαία Ελληνικά διδάχθηκαν σε γενηές νεοελλήνων. Οι νέοι Ελληνες άρχισαν να ξανασυναντούν το παρελθόν τους.

Παρόλα αυτά, στους περισσότερους απο εμάς, διατηρήθηκαν κάποια πολιτισμικά στοιχεία απο την τοπική μας κουλτούρα, ενώ ταυτόχρονα κάποια στοιχεία μεταφέρθηκαν απο την μια ομάδα στη άλλη, και όχι πάντα τα καλύτερα. Κυρίως όμως παρέμεινε στους περισότερους απο εμάς η δυσπιστία για το "κράτος" μας και η αντιμετώπισή του σαν κάτι ξένου, εχθρικού και μη οικείου, που δεν αφορά όλους μας, αλλά κάποιους λίγους που το ελέγχουν και ανήκουν σε άλλες ομάδες απο την δική μας. Η αντίληψη αυτή ευνοεί τον ατομισμό και όχι την συλλογικότητα και αναδεικνύει τις εσωτερικές μας αντιφάσεις.

Ετσι, μέσα απο αυτήν την πορεία, σήμερα ζούν στον κάθε έναν απο εμάς, σε διαφορετικούς βαθμούς, ο Αριστοτέλης αλλά και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ο Λεωνίδας και ο Δεληγιάννης , ο Ιωάννης Ε΄Παλαιολόγος και ο Ιων Δραγούμης. Ζούν μέσα μας, μεταφέροντας όλα όσα αντιπροσωπεύουν και συγκρούονται στην καθημερινή πρακτική του νεοέλληνα. Συγκρούεται ο ορθός λόγος του Αριστοτέλη με την μεταφυσική των πατέρων της εκκλησίας, το αίσθημα δικαίου του Ιουστινιανού με τον κατσαπλιαδισμό των κλεφταρματωλών, η συνέπεια και η αυτοθυσία του Λεωνίδα με την δουλικότητα της Οθωμανικής περιόδου. Η στάση και τα λόγια καθενός απο τους προγόνους μας, μετασχηματίζονται σε αντίροπες ιδεολογίες που συγκρούνται.

Ετσι, σε διάφορες στιγμές της ζωής μας βρίσκονται αντιμέτωποι μέσα μας, ο δυτικός με τον ανατολίτη, το παλληκάρι με τον ψευτόμαγκα, ο συνεπής με ο λαμόγιο, ο τολμηρός με τον βολεμένο, και τόσοι άλλοι που έχουμε όλοι μέσα μας, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό. Και είναι ευκολότερο στον νεοέλληνα απο άλλους λαούς, να αναδείξει ή να υποβαθμίσει, ανάλογα με το περιβάλλον, χαρακτηριστικά όπως η αλληλεγγύη ή ο ατομισμός, η συνέπεια ή το βόλεμα, η τεμπελιά ή η εργατικότητα κλπ που όλοι έχουμε μέσα μας. Είναι εύκολο για τον νεοέλληνα, να σκέφτεται την μια φορά σαν δυτικός και την άλλη σαν ανατολίτης και να επιχειρηματολογεί και για τα δύο, γιατί έχει κάτι και απο τα δύο.

Πολλοί θα υποστηρίξουν ότι αυτή είναι η μαγεία του νεοέλληνα, η συνύπαρξη πολλών και αντιφατικών στοιχείων και πολιτισμών. Συμφωνώ, αρκεί αυτά να οδηγούν κάπου και όχι να παραμένουν στατικά και προσκολλημένα στο παρελθόν, χωρίς να εξελίσσονται. Η εσωτερική σύγκρουση του νεοέλληνα πρέπει κάποια στιγμή να τελειώσει και να επιλέξει τελικά ποιός είναι. Πρέπει κάποια στιγμή να ισοροπήσει όλα αυτά τα πλούσια στοιχεία που διαθέτει και να πιστέψει σε κάτι. Γιατί σήμερα, ο Ελληνας δεν πιστεύει σε τίποτα.

Κάποιοι άλλοι, θα υποστηρίξουν ότι ο Ελληνας είναι "σοφός" λαός. Και για αυτό αντιδρά έτσι. Είναι λαός με ενσωματωμένες στην ταυτότητα του, όλες τις κοροιδίες που υπέστη στην μακραίωνη ιστορία του, όλες τις προδοσίες των "φίλων" συμμάχων και την σχεδόν διαχρονική αδιαφορία των ηγετών του. Είναι λαός πού έμαθε να αμφισβητεί ότι του λένε και να ψάχνει πάντα τι κρύβεται πίσω απο τις υποσχέσεις. Ομως αυτή η "σοφία", λειτούργησε έως τώρα αφαιρετικά για την κοινωνία και δεν δημιούργησε κάτι καινούργιο. Τελικά, οδήγησε στην άρνηση και στην περιχαράκωση και όχι στην σύνθεση και στον συνεργισμό.

Κάποιοι επίσης θα με ρωτήσουν, γιατί επικεντρώνομαι στην ιστορία και όχι στην πολιτική. Αυτή, που ακολούθησαν οι ηγέτες που μας κυβέρνησαν στην σύγχρονη ιστορία, και ίσως αυτοί διαμόρφωσαν την πολισχιδή ταυτότητα του νεοέλληνα. Γιατί απλούστατα, πιστεύω ότι οι ηγέτες και ο τρόπος επιλογής τους, χαρακτηρίζουν τον κάθε λαό και όχι το ανάποδο, ή με άλλα λόγια ο κάθε λαός έχει τους ηγέτες που του αξίζουν. Αλλο πολιτισμό και παιδεία είχαν οι αρχαίοι Αθηναίοι όταν δημιουργούσαν την δημοκρατία και άλλον οι Βυζαντινοί που δεχόταν τον ελέω θεώ αυτοκράτορα.

Αντιλαμβάνομαι , ότι η προσαρμοστικότητα, κύριο χαρακτηριστικό του Ελληνα, έχει καθοδηγήσει πολλά απο αυτά που περιέγραψα. Και ίσως αυτή να ευθύνεται για όλα. Ομως η ιστορία γράφεται απο λαούς και από ανθρώπους που δεν προσαρμόζονται, αλλά αντίθετα διεκδικούν με πείσμα τίς ιδέες τους και την οντότητά τους. Και οι Ελληνες υπήρξαν, σε πολλές στιγμές της ιστορίας, τέτοιοι.

Γράφοντας αυτή την ανάρτηση, άρχισα να συνειδητοποιώ, γιατί το θέμα αυτό, με απασχολεί ιδιαίτερα τον τελευταίο καιρό. Γιατί μάλλον, μέσα μου, αγαπώ αυτόν τον λαό και πιστεύω ότι αξίζει κάτι καλύτερο. Γιατί, τα τελευταία χρόνια, τον βλέπω να ταλαιπωρείται από ανεπαρκείς και διεφθαρμένους ηγέτες, που όμως, αυτός ανέχεται. Και αναρωτιέμαι γιατί ? Τον βλέπω να ταλανίζεται, χωρίς σκοπό και όραμα. Με μόνο στόχο την επιβίωση ή την καλή ζωή. Περιχαρακωμένο σε έναν κοινωνικό αυτισμό και μια εσωστρέφεια, με μόνο σκοπό να δικαιολογεί τα αδικαιολόγητα. Αυτά όμως, δεν προχωράνε μιά κοινωνία, δεν "γεννάνε" νέους δρόμους και δεν αφήνουν τίποτα για τις μελλοντικές γενηές.

Δεν γνωρίζω πώς θα αντιστραφεί αυτή η κατάσταση. Απλά θα ήθελα να δώ κάποια στιγμή τους Ελληνες, να ξαναβρίσκουμε τον βηματισμό μας , να αποβάλλουμε τα συμπλέγματα μας και να διεκδικούμε ξανά την θέση που μας αξίζει στην ιστορία και την κοινωνία των λαών.