στραβά πάει ο γιαλός ή στραβά αρμενίζουμε

Τον τελευταίο καιρό, νοιώθω ότι κάτι δεν πάει καλά στον κόσμο μας. 

Όλος ο πλανήτης βρίσκεται σε μία κατάσταση παρατεταμένης και πολύπλευρης κρίσης, η οποία νομίζω ότι αρχίζει να επηρεάζει την δομή και τα συστήματα αξιών των κοινωνιών, απειλώντας την συνοχή και την ομαλή λειτουργία τους.

Τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε μία αδικαιολόγητη αναταραχή στην οικονομία και μία εκτεταμένη κρίση πολιτικής ηγεσίας, κυρίως στον δυτικό κόσμο που έχουν οδηγήσει στην επικυριαρχία της οικονομίας στην πολιτική και στην εκτίναξη της κερδοσκοπίας. Η παγκοσμιοποίηση και οι νεοφιλελεύθερες αρχές της οικονομίας έχουν επικρατήσει ως δόγμα σε ολόκληρο τον πλανήτη, επηρεάζοντας αρνητικά το κοινωνικό κράτος ακόμα και στις ανεπτυγμένες χώρες. Παράλληλα, η κλιματική κρίση επιδεινώνεται, πιθανότατα λόγω της ολιγωρίας των κυβερνήσεων των ισχυρών κρατών ενώ ταυτόχρονα αμφισβητούνται οι θεσμοί που αναπτύχθηκαν τα προηγούμενα χρόνια. 

Η ανασφάλεια και ο φόβος αυξάνονται, ιδιαίτερα στους νέους που δεν βλέπουν προοπτική βελτίωσης της ποιότητας ζωής τους ενώ αντίθετα παρατηρούμε μία έκρηξη της βίας σε όλα τα επίπεδα, συρράξεις και ανούσιους πόλεμους, αύξηση της μετανάστευσης (νόμιμης και παράνομης) και διεύρυνση των ανισοτήτων και της φτωχοποίησης.  

Το πιο ανησυχητικό όμως είναι μια τρομακτική αλλαγή στις αντιλήψεις, την νοοτροπία και την συνείδηση των ανθρώπων που κυριαρχεί όλο και περισσότερο σε κάθε άκρη του πλανήτη. Σε αυτό φυσικά έχει συντελέσει και η τρομακτική  ανάπτυξη της τεχνολογίας, η οποία πολλές φορές  αλλοιώνει ανεξέλεγκτα τον κώδικα επικοινωνίας και τον τρόπο σκέψης των ανθρώπων. Η εικόνα και το σύνθημα έχουν υποκαταστήσει την γνώση και την ικανότητα σκέψης, απαραίτητα στοιχεία για την διαμόρφωση τεκμηριωμένης άποψης, μετατρέποντας τους ανθρώπους σε υποχείρια της προπαγάνδας, του λαϊκισμού και της παραπληροφόρησης. Ταυτόχρονα, η παράλληλη επικράτηση της κερδοσκοπίας, ως πρότυπο οικονομικής ανάπτυξης κατευθύνει πολλούς, ιδιαίτερα τους νεότερους, στην αντίληψη του εύκολου και γρήγορου πλουτισμού με την ελάχιστη προσπάθεια, ευνοώντας τον καιροσκοπισμό έναντι της εργατικότητας και της αυτοβελτίωσης.

Η επίπτωση όλων αυτών στην πολιτική έκφραση είναι προφανής. Οι αριστερές και κεντρώες (κεντροαριστερές-κεντροδεξιές) αντιλήψεις δεν θεωρούνται πιά ελκυστικές καθώς είναι έξω από το κλίμα της εποχής (ατομισμός, απλοποιημένη σκέψη) ενώ τα κόμματα που τις εκφράζουν χαρακτηρίζονται ως συστημικά και αδύναμα να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα της εποχής (μεταναστευτικό, ασφάλεια) που οι αντίπαλοι τους έχουν αναγορεύσει ως τα σημαντικότερα της εποχής. Το αποτέλεσμα είναι η άνοδος αντισυστημικών κομμάτων, συνήθως ακροδεξιών αντιλήψεων με έντονο λαϊκίστικό και απλοϊκό λόγο που υπόσχονται ευημερία μέσω ανορθόδοξων οικονομικών συνταγών και αυστηρών κοινωνικών κανόνων με άγνωστες και ασαφείς επιπτώσεις στους περισσότερους από εμάς.

Βρισκόμαστε μπροστά σε μία κρίση αξιών και πολιτισμού ή σε έναν μετασχηματισμό της κοινωνίας που δεν μπορούμε να κατανοήσουμε, ιδιαίτερα οι μεγαλύτεροι? 

Ανατρέχοντας στο παρελθόν, διαπιστώνω ότι τα ίδια φαινόμενα επαναλήφθηκαν αρκετές φορές στην ιστορία με αρνητικές έως τραγικές συνέπειες τις περισσότερες φορές. Ο φόβος και η ανασφάλεια κάνουν τους ανθρώπους πιο συντηρητικούς και επιθετικούς ενώ το αίσθημα της αδικίας ενισχύει τον ατομισμό και τον καιροσκοπισμό. Αυτά τα χαρακτηριστικά πάντα υπονόμευαν την εξέλιξη και το κοινωνικό οικοδόμημα των ανθρώπων. Η ιστορία του πολιτισμού δεν δικαίωσε ποτέ τις περιόδους που επικράτησαν ο αυταρχισμός και η μισαλλοδοξία που οδηγούσαν στην αδικία και την περιχαράκωση των κοινωνιών. Ούτε τις περιόδους που μυθοποιήθηκαν ο καιροσκοπισμός, η ανισότητα και ο υπέρμετρος πλούτος. Αντίθετα δικαίωσε τις περιόδους που κυριαρχούσε ο ανθρωπισμός και η δικαιοσύνη που δημιουργούσαν αίσθημα ασφάλειας και ανάπτυξη της σκέψης, βασικά στοιχεία της δημιουργικότητας και της ευημερίας του συνόλου. 

Ειδικά στην Ευρώπη, πρωτοπόρο της ιστορίας που έχει όμως την λαμπερή αλλά και την σκοτεινή της πλευρά, θα πρέπει να αναλογισθούμε διπλά. Η Ευρώπη γέννησε τον διαφωτισμό και τον ανθρωπισμό, την δημοκρατία και το κράτος δικαίου και πρόνοιας, την ισονομία και την ισοπολιτεία. Όμως παράλληλα γέννησε τον ρατσισμό και την αποικιοκρατία καθώς και τον φασισμό και ναζισμό. 

Η Ευρώπη είναι ικανή για το καλύτερο αλλά και το χειρότερο, ανάλογα με τις πολιτικές δυνάμεις που κυριαρχούν σε αυτήν, που ευτυχώς για εμάς, εκλέγονται πιά δημοκρατικά από την ψήφο μας. Όμως, η δημοκρατία για να λειτουργήσει σωστά απαιτεί σκεπτόμενους πολίτες που αντιλαμβάνονται τον κοινωνικό τους ρόλο και όχι ανδρείκελα της δημαγωγίας που ενδιαφέρονται μόνο για το ατομικό τους μικροσυμφέρον. 

Ζούμε σε μία περίοδο όπου η κυριαρχία της παγκοσμιοποίησης και του νεοφιλελευθερισμού έχουν ευνοήσει την ανεξέλεγκτη μετακίνηση προϊόντων, ανθρώπων και κεφαλαίων και την επικράτηση του ατομισμού και του καιροσκοπισμού έναντι της συλλογικότητας και του κράτους πρόνοιας δημιουργώντας ανασφάλεια και αντίδραση των ανθρώπων, ιδιαίτερα στον δυτικό κόσμο. 

Πού θα οδηγήσει αυτό, δεν γνωρίζω, Ούτε πώς θα αντιμετωπισθεί. Αυτό που γνωρίζω είναι ότι οι νεότεροι νιώθουν σήμερα πιο πιεσμένοι και πιο ανασφαλείς σε σχέση με το παρελθόν και το είδος της αντίδρασης τους θα καθορίσει την συνέχεια της ιστορίας.

Εμείς οι παλαιότεροι, ας αναλογισθούμε λοιπόν την συμμετοχή μας και τις ευθύνες μας σε αυτό και ας προσπαθήσουμε με την στάση μας και το παράδειγμά μας να συνεισφέρουμε όσο μπορούμε στην ισχυροποίηση των αξιών που διαμόρφωσαν το πολιτισμό και την ευημερία μας.