η Τουρκία σε κρίση

Το πραξικόπημα στην Τουρκία απέτυχε, όμως η αντίδραση του Ερντογάν φαίνεται ότι βάζει την χώρα σε νέες και μεγάλες περιπέτειες. Την νύχτα του πραξικοπήματος, ο Ερντογάν  έριξε μία πολύ επικίνδυνη ζαριά, καθώς η έκκληση του στον λαό να βγει στους δρόμους  θα μπορούσε να είχε οδηγήσει σε ακόμα μεγαλύτερη αιματοχυσία, αν οι πραξικοπηματίες ήταν πιο αποφασισμένοι. Η ενέργεια αυτή επιβεβαίωσε για άλλη μια φορά ότι οι λαϊκιστές ηγέτες είναι απρόβλεπτοι και συχνά ρισκάρουν τα πάντα όταν διακυβεύεται η εξουσία τους.

Εκτός από την κινητοποίηση του λαού, το πραξικόπημα υπονομεύθηκε από την κακή οργάνωση, τον ερασιτεχνικό συντονισμό και την περιορισμένη στήριξη του από την ηγεσία του στρατού. Παρ’ όλα αυτά, η βασική αιτία της αποτυχίας του αποδείχθηκε ότι ήταν η ενεργοποίηση  του λαού που για πρώτη φορά αμφισβήτησε την παντοδυναμία του στρατού και αντιμετώπισε τους πραξικοπηματίες. Ας μην ξεχνάμε, ότι η κεμαλική παράδοση στην Τουρκία, θέλει τον στρατό να παρεμβαίνει όταν απειλείται ο κοσμικός χαρακτήρας του τουρκικού κράτους, με τον λαό να υποστηρίζει πάντα τις επιλογές του. Δυστυχώς όμως αποδείχθηκε ότι  η διακοπή αυτής  της παράδοσης δεν ήταν αποτέλεσμα της δημοκρατικής ευαισθησίας του τουρκικού λαού, αλλά μάλλον περιφρούρηση του θεόσταλτου σουλτανικού καθεστώτος. 

Αυτό που ακολούθησε, άφησε άφωνο όλον τον πλανήτη! Οι πραξικοπηματίες διαπομπεύτηκαν, ξυλοκοπήθηκαν, βιάσθηκαν και μερικοί από αυτούς λυντσαρίστηκαν. Η δύναμη του (κατευθυνόμενου) όχλου κυριάρχησε για άλλη μια φορά στην γειτονική χώρα, προβληματίζοντας για το επίπεδο της δημοκρατίας στην Τουρκία. Οι κανόνες του κράτους δικαίου καταπατήθηκαν βάναυσα, τα ανθρώπινα δικαιώματα αγνοήθηκαν όπως και η αξιοπρέπεια των κατηγορουμένων. Από την ημέρα εκείνη, ο Ερντογάν επιχειρεί ως σύγχρονος Σουλτάνος, θολωμένος από εκδικητική μανία, να εκκαθαρίσει όλους τους πολιτικούς (και όχι μόνο) αντιπάλους του. Γκιουλενιστές, δυτικόφιλοι, αριστεροί, Κούρδοι και κάθε μορφής επικριτές του στοχοποιούνται και διώκονται, με πρόφαση την απόπειρα πραξικοπήματος. Έως τώρα, έχουν συλληφθεί ή έχουν τεθεί σε διαθεσιμότητα 60.000 Τούρκοι δημόσιοι υπάλληλοι (στρατιωτικοί, δικαστές, καθηγητές κλπ) και πάνω από 2.000 στελέχη τραπεζών και ιδιωτικών εταιρειών. Διώκονται ακόμα και στρατιώτες, οι οποίοι αμφιβάλλω αν γνώριζαν τι έκαναν εκείνο το βράδυ ακολουθώντας τις διαταγές των ανωτέρων τους που όλοι γνωρίζουμε τι σημαίνουν σε ένα στρατοκρατικό καθεστώς όπως η Τουρκία. Η ταχύτητα με την οποία έδρασε το καθεστώς Ερντογάν υποδηλώνει ότι οι «λίστες» των εκκαθαρίσεων ήταν ήδη έτοιμες και περίμεναν την ευκαιρία να αξιοποιηθούν. 

Η αντίδραση του Ερντογάν άφησε άφωνο και εμένα καθώς τον θεωρούσα δημοκρατικότερο αλλά κυρίως εξυπνότερο. Την ώρα που εξελισσόταν  το πραξικόπημα, πίστεψα ότι ο Ερντογάν θα  αξιοποιήσει την αποτυχημένη απόπειρα εκτροπής , προωθώντας μέτρα εκδημοκρατισμού της χώρας  και των ενόπλων δυνάμεων, ενισχύοντας την εικόνα του στο εσωτερικό και στο εξωτερικό.  Αντί αυτού, είμαστε θεατές της προσπάθειας του να κυριαρχήσει απόλυτα στην χώρα του, με εντυπωσιακή σκληρότητα  και αυταρχικότητα που διαιρούν την κοινωνία και οδηγούν την χώρα δεκαετίες πίσω. Η δημόσια διοίκηση έχει παραλύσει και ο στρατός έχει αποδιοργανωθεί. Η χώρα μοιάζει να  περιχαρακώνεται από την διεθνή κοινότητα και να επιστρέφει στις παραδοσιακές αξίες της θρησκείας και της αυταρχικής πατριαρχικής οικογένειας. Οι ενέργειες αυτές δείχνουν ότι ο Ερντογάν αδιαφορεί για τις οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις και ενδιαφέρεται μόνο για την εγκαθίδρυση του δικού του καθεστώτος, εξανεμίζοντας τα θετικά επιτεύγματα δεκαετιών της χώρας του. Η ικανότητα του να χειραγωγεί τον μισό πληθυσμό της χώρας (κυρίως λαϊκά και αγροτικά στρώματα) έχει τον κίνδυνο να τον φέρει σύντομα σε αντίθεση με τον υπόλοιπο πληθυσμό (οικονομική ελίτ, αστοί  μεγάλων πόλεων, μειονότητες) και να αναζωπυρώσει μειονοτικές και αποσχιστικές τάσεις (Κούρδοι, Αλεβίτες κλπ). Ο Ερντογάν κάνει το ίδιο λάθος  με τους τελευταίους σουλτάνους που προτίμησαν να διαμελίσουν την Οθωμανική αυτοκρατορία παρά να την εκσυγχρονίσουν, για να μην χάσουν μέρος από την εξουσία τους.

Όσον αφορά την Ελλάδα, η κατάσταση στην Τουρκία μπορεί να γεννά ανησυχία αλλά ταυτόχρονα δημιουργεί ευκαιρίες. Η πιθανότητα εξαγωγής της κρίσης είναι υπαρκτή αλλά θεωρώ περιορισμένης σοβαρότητας καθώς ο στρατός της Τουρκίας έχει αποδυναμωθεί και έχει χάσει το κύρος και το ηθικό του. Αντίθετα, πιστεύω ότι η σημερινή κατάσταση στην Τουρκία δεν της επιτρέπει καμία όξυνση με την Ελλάδα καθώς διακινδυνεύουν να βρεθούν ακόμα πιο απομονωμένοι διεθνώς. Όλοι αντιλαμβάνονται ότι η εικόνα της Τουρκίας στο εξωτερικό έχει δεχθεί ένα ισχυρό πλήγμα και οι διεθνείς της σχέσεις έχουν μπεί σε  μία περίοδο αβεβαιότητας. Οι ενέργειες του Ερντογάν κινδυνεύουν να μετασχηματίσουν την Τουρκία  σε μία μουσουλμανική ασιατική χώρα με ασαφή γεωπολιτικό προσανατολισμό. Οι βεβιασμένες ενέργειες του, να προσεγγίσει ξανά την Ρωσία ή το Ισραήλ επιδεινώνουν την κατάσταση διότι εκνευρίζουν τους παραδοσιακούς της συμμάχους (ΗΠΑ, ΕΕ) ενώ ταυτόχρονα δεν πείθουν τους νέους. 

Προσωπικά πιστεύω ότι η κατάσταση στην Τουρκία προσφέρει μια ευκαιρία στην Ελλάδα να αναβαθμίσει τον ρόλο της στην περιοχή και να προσπαθήσει να επιλύσει θετικά, κάποια από τα προβλήματα που έχουμε με την γειτονική χώρα (ΑΟΖ, υφαλοκρηπίδα κλπ). Η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα που μπορεί να καλύψει το κενό ασφαλείας που δημιουργεί η αστάθεια της Τουρκίας καθώς παραμένει ο μόνος αξιόπιστος συνομιλητής στην ΝΑ Μεσόγειο και ουσιαστικά αποτελεί τα σύνορα του Δυτικού κόσμου στην περιοχή. Οι εξελίξεις αυτές δημιουργούν μία σπάνια ευκαιρία για την χώρα μας να αποδείξει στην διεθνή κοινότητα τις δυνατότητες της στην σταθερότητα της περιοχής, αξιοποιώντας επιτέλους τα γεωστρατηγικά της πλεονεκτήματα που για δεκαετίες θεωρούταν δεδομένα για τους «συμμάχους» μας. Οι εξελίξεις των τελευταίων χρόνων (αραβική άνοιξη, συριακό, κουρδικό, τουρκία κλπ) δείχνουν ότι οι γεωπολιτική της ευρύτερης περιοχής μας βρίσκεται υπό αναθεώρηση, όπως άλλωστε και η ισχύς του πλανήτη, η οποία από μονοπολική (ΗΠΑ) μετατρέπεται σταδιακά σε πολυπολική (Ρωσία, Κίνα, ΕΕ κλπ). Όμως, ανεξάρτητα από την κατανομή της ισχύος, η ευρύτερη περιοχή μας (Μέση Ανατολή, Βόρεια Αφρική, Καύκασος) αναδεικνύεται ένα από τα σημαντικότερα κέντρα συμφερόντων αλλά και αστάθειας.

Στην φάση αυτή, η χώρα μας πρέπει και μπορεί να αναβαθμίσει τον ρόλο της στην περιοχή διεκδικώντας τα συμφέροντά της (ενέργεια, ναυσιπλοΐα, διεθνές εμπόριο κλπ) για να μην καταλήξει για άλλη μια φορά, ο «δεδομένος» φτωχός και υπάκουος μακρινός συγγενής.