Μεταναστεύσεις στον Ελλαδικό χώρο κατά την αρχαιότητα

Ο Ελλαδικός χώρος ήταν από τις πρώτες περιοχές της Ευρωπαϊκής ηπείρου που κατοικήθηκε και σίγουρα ή πρώτη στην οποία αναπτύχθηκε πολιτισμός. Η Νότια Βαλκανική χερσόνησος, όπως και οι υπόλοιπες περιοχές του πλανήτη, εποικίσθηκε από ανθρώπους που προήλθαν από την Αφρικανική ήπειρο και μετακινήθηκαν εδώ μέσω της Μέσης Ανατολής. Από τότε έως τώρα, η περιοχή γνώρισε αρκετούς εποικισμούς και μετακινήσεις λαών καθώς η γεωγραφική της θέση, την κατατάσσει σε μια από τις σημαντικότερες διόδους των μεταναστευτικών ροών του παρελθόντος. Καθ’ όλη την διάρκεια της αρχαιότητας (νεολιθική επανάσταση έως πτώση της Ρώμης) οι Έλληνες παρέμειναν κυρίαρχοι στην κοιτίδα τους (Ελλαδικός χώρος) ενώ παράλληλα εποίκησαν και επέβαλαν τον πολιτισμό τους σε όλη την ανατολική Μεσόγειο.   

Σύμφωνα με πρόσφατες γενετικές μελέτες, η περιοχή κατοικήθηκε για πρώτη φορά  πριν από 20.000 χρόνια από ανθρώπους που ήρθαν από την Μέση Ανατολή (γενετικός δείκτης Μ170) και στην συνέχεια επεκτάθηκαν από την Ελληνική χερσόνησο προς τις Δαλματικές ακτές και την Ιταλική χερσόνησο. Ο Μεσογειακός αυτός πληθυσμός δημιούργησε τον πρώτο πολιτισμό της περιοχής, αναπτύσσοντας την γεωργία, την γραφή και την μεταλλουργία. Οι αρχαίοι Έλληνες (Όμηρος, Ηρόδοτος κλπ) ονόμαζαν τους πρώτους αυτούς κατοίκους της περιοχής του Αιγαίου με το γενικό όνομα Πελασγοί, ενώ σήμερα οι ιστορικοί τους αποκαλούν Προ ή Πρώτο-Έλληνες.  

Η Κρήτη εποικίσθηκε περί το 7.000 π.Χ. και έως το 2.000 π.Χ. οι πρώτοι αυτοί κάτοικοί της ανέπτυξαν γεωργία, κεραμική, γλώσσα και σύνθετες κατασκευές (ανάκτορα) που έμειναν στην ιστορία ως «Μινωικός πολιτισμός». Λίγο βορειότερα, στις Κυκλάδες, από το 3.200 π.Χ. αναπτύσσεται η ναυσιπλοΐα, η κεραμική και η μεταλλουργία στον παρεμφερή «Κυκλαδικό πολιτισμό». Αντίστοιχα, στην ηπειρωτική Ελλάδα, οι πελασγικοί πληθυσμοί (Πελασγοί, Λέλεγες) αναπτύσσουν από το 3.000 π.Χ. τον «Ελλαδικό πολιτισμό» (Παυλοπέτρι κλπ), ενώ στην Μικρά Ασία, οι Κάρες, οι Μυσοί και οι Λυδοί αναπτύσσουν πολιτισμό έως το 2.000 π.Χ., με κυρίαρχη την ναυσιπλοΐα.  

Αρκετοί ιστορικοί πιστεύουν ότι ο Πελασγικός πολιτισμός ήταν σημαντικότερος από ότι πιστεύουμε σήμερα, καθώς είχε δημιουργήσει επιτεύγματα (γεωργία, γραφή κλπ) πολύ πριν την κάθοδο των Ινδοευρωπαϊκών φύλων (Αχαιοί, Ίωνες, Αιολείς, Δωριείς) οι οποίοι απλά είχαν πιο εξελιγμένα όπλα και μεταφορικά μέσα (άλογο, άρμα). Αντίστοιχα, είναι γνωστοί οι προ- ινδοευρωπαϊκοί πολιτισμοί που είχαν αναπτυχθεί στις Δαλματικές ακτές (Ιλλυριοί), στην Ιταλική χερσόνησο (Τυρρηνοί- Ετρούσκοι) και στην Βόρεια Ιβηρική χερσόνησο (Βάσκοι-Euskandunak), ενώ δεν αποκλείεται να είχαν αναπτυχθεί και αλλού και να ενσωματώθηκαν στους Ινδοευρωπαίους χωρίς ιστορικές αναφορές. 

Η μετακίνηση των Ινδοευρωπαίων από τις στέπες βόρεια της Μαύρης θάλασσας (σημερινή Ουκρανία) προς στην Ανατολική Ευρώπη και στην συνέχεια προς την Βαλκανική επέφερε ανακατατάξεις στους πελασγικούς λαούς της περιοχής, οι οποίοι είχαν ήδη αναπτύξει πολιτισμό. Η πρώτη εγκατάσταση των Ινδοευρωπαίων πραγματοποιείται στην Πελαγονία (Βόρεια Μακεδονία) περί το 2500 π.Χ. και από εκεί ξεκινούν την κάθοδό τους προς τον Ελλαδικό χώρο.  

Το πρώτο Ινδοευρωπαϊκό φύλο που μετακινήθηκε, οι Αχαιοί, θεωρείται ότι έφτασε στον νότο της  Ελληνικής χερσονήσου περί το 1900 π.Χ., όπου συνάντησε τους πρώτο-ελληνικούς λαούς (Πελασγοί, Λέλεγες, Κάρες κλπ) τους οποίους υπέταξε και ενσωμάτωσε, δημιουργώντας περί το 1.600 π.Χ. έναν από τους πρώτους «Ινδοευρωπαϊκούς πολιτισμούς», τον Μυκηναϊκό πολιτισμό με στοιχεία και από τους δύο λαούς. Τα περισσότερα ονόματα φυτών (σίτος, άμπελος, σύκο κλπ) και αγροτικών προϊόντων (έλαιον, οίνος), όπως και πολλά ονόματα πόλεων (Λάρισα, Ζάκυνθος, Τύρινς κλπ) και λέξεις (θάλασσα, βασιλεύς, ξίφος, ειρήνη κλπ) που χρησιμοποιούμε ακόμα και σήμερα στην νέα Ελληνική γλώσσα είναι πελασγικά, ενώ Ινδοευρωπαϊκές  είναι κυρίως λέξεις που σχετίζονται με συγγένειες (πατήρ, μήτηρ κλπ), κατασκευές (δόμος= σπίτι) αλλά και οι λέξεις ίππος, ύδωρ, φωτιά κλπ.

Ακολούθησαν οι Ίωνες, οι οποίοι αρχικά εγκαταστάθηκαν στην Βόρεια Πελοπόννησο και την Αττική και οι Αιολείς που εγκαταστάθηκαν στην Θεσσαλία. Το κενό της μετακίνησης των φύλων αυτών από την Πελαγονία, κάλυψαν άλλα Ινδοευρωπαϊκά φύλα με συγγενή γλώσσα, ήθη και έθιμα, τα οποία εγκαταστάθηκαν στις περιοχές που εγκαταλείφθηκαν στην Βόρεια Βαλκανική , με πρώτους τους Φρύγες (1.800 π.Χ.) και στην συνέχεια τους  Θράκες (1.500 π.Χ.), οι οποίοι απώθησαν τους Φρύγες στην Δυτική Μικρά Ασία και κατέλαβαν το μεγαλύτερο μέρος του Βόρειου Ελλαδικού χώρου.

Οι Μυκηναίοι-Αχαιοί εξαπλώθηκαν έως το 1.450 στην Κρήτη και στα νησιά του Αιγαίου εκτοπίζοντας τους έως τότε κυρίαρχους «Μινωίτες» από τους οποίους επηρεάσθηκαν στην αρχιτεκτονική και έως το 1.300 π.Χ. επεκτάθηκαν στην δυτική Μικρά Ασία, όπου αναφέρονται σε γραπτές πηγές των Χετταίων ως υπολογίσιμη ναυτική δύναμη με το όνομα Αχιγιάβα. Η ναυτική τους υπεροχή και η επιθυμία τους για εκμετάλλευση των γεωργικών και αλιευτικών προϊόντων του Ευξείνου Πόντου, οδηγούν τους Μυκηναίους στην πρώτη οργανωμένη εκστρατεία για την κατάκτηση της Δυτικής Μικράς Ασίας (Τρωικοί πόλεμοι) περί το 1.200 π.Χ. Η Τροία πέφτει και οι Τρώες εξανδραποδίζονται. Ο εποικισμός της Μικράς Ασίας δεν έχει πλέον εμπόδια. 

  

Όμως, θα χρειασθεί να αναβληθεί για τουλάχιστον 100 χρόνια καθώς την περίοδο αυτή ξεκινάει η πρώτη καταγεγραμμένη μετανάστευση λαών, η οποία διαπερνά την Μικρά Ασία και είναι γνωστή στην ιστορία ως η εισβολή των λαών της θάλασσας. Η μετανάστευση αυτή, πραγματοποιείται από διάφορα Ινδοευρωπαϊκά φύλα τα οποία επιχειρούν, στις αρχές του 12ου π.Χ. αιώνα, κάθοδο από την ΝΑ Ευρώπη μέσω της Μ.Ασίας και της θάλασσας, με σκοπό να καταλάβουν και να εποικίσουν το πλουσιότερο κράτος της εποχής, την Αίγυπτο. Το εγχείρημα δεν επιτυγχάνει καθώς οι λαοί της θάλασσας κατατροπώνονται από τους Αιγυπτίους το 1186 π.Χ. στο δέλτα του Νείλου και χάνονται από την ιστορία. Ποιοί ήταν οι λαοί της θάλασσας παραμένει άγνωστο. Οι περισσότεροι ιστορικοί πιστεύουν ότι ήταν Ινδοευρωπαϊκά φύλα, ενώ κάποιοι υποστηρίζουν ότι ίσως ήταν οι Μυκηναίοι-Αχαιοί , που μετά την καταστροφή της Τροίας, ένοιωσαν τόσο ισχυροί που οργάνωσαν τους υπόλοιπους Μεσογειακούς λαούς (Ετρούσκους, Τυρρηνούς, Κάρες κλπ) και επιτέθηκαν στην υπερδύναμη της εποχής, την Αίγυπτο. Το σίγουρο είναι ότι η κάθοδος των λαών της θάλασσας δεν άφησε ανεπηρέαστη την Ελλάδα, καθώς ο Μυκηναϊκός πολιτισμός  παρακμάζει την ίδια περίοδο με έντονα ίχνη καταστροφής. 

Η κατάρρευση του Μυκηναϊκού κόσμου ευνοεί την κάθοδο των Δωριέων (1.100 π.Χ.) από την Πίνδο και την εξάπλωση τους, αρχικά στην Πελοπόννησο και στην συνέχεια στην Κρήτη και κάποια νησιά του Αιγαίου (Μήλος, Θήρα, Κως, Ρόδος). Η κάθοδος των Δωριέων (δωρ- = ξύλο, δάσος) προκάλεσε ανακατατάξεις και  μετακινήσεις στον Ελλαδικό χώρο από τον 11^ο έως τον 9^ο π.Χ. αιώνα, οι οποίες είναι γνωστές ως 1^ος Ελληνικός Αποικισμός. Οι Αχαιοί μετακινήθηκαν από την Αργολίδα στην Αχαΐα και οι Ίωνες από την Κορινθία και Αττική στην Εύβοια και στην συνέχεια στην Μικρά Ασία. Οι Θεσσαλοί μετακινήθηκαν από την Θεσπρωτία στην Θεσσαλία διώχνοντας τους Αιολείς στην Μικρά Ασία. Η περίοδος αυτή ονομάσθηκε και Ελληνικά Σκοτεινά Χρόνια ή Ελληνικός Μεσαίωνας καθώς υπάρχουν ελάχιστα στοιχεία από την περίοδο αυτή και οι μετακινήσεις και ανακατατάξεις που συνέβησαν τότε, προσομοιάζουν με την αντίστοιχη περίοδο της ευρωπαϊκής ιστορίας.

Ακολούθησαν περίπου 100 χρόνια ηρεμίας, στα οποία αναπτύχθηκε η γεωργία, οι κατασκευές και η τεχνολογία με αποτέλεσμα άνθηση του εμπορίου και αύξηση του πληθυσμού. Αυτοί ήταν και οι λόγοι που οδήγησαν στον 2^ο Ελληνικό Αποικισμό, στην εξάπλωση δηλαδή των Ελλήνων σε όλη την Μεσόγειο και τον Εύξεινο Πόντο από τον 8^ο έως τον 6^ο αιώνα π.Χ.. Ο αποικισμός αυτός διέφερε από τον προηγούμενο (όπου ολόκληρο το φύλο μετακινούταν σε νέα περιοχή) και περιλάμβανε οργανωμένες αποικιακές επιχειρήσεις από την μητρόπολη προς τα νέα εδάφη, ιδρύοντας πόλεις που πολλές φορές έγιναν ισχυρότερες και αποσυνδέθηκαν από την μητρόπολη. Με τον τρόπο αυτό, η δημογραφική έκρηξη του 8^ου – 9^ου π.Χ. αιώνα εκτονώθηκε ομαλά καθώς μέρος του πληθυσμού της μητρόπολης μεταφερόταν σε νέες περιοχές, ενώ ταυτόχρονα δημιουργούταν νέες πηγές πλούτου για όλον τον πληθυσμό. Υπολογίζεται ότι κατά τον 2^ο Ελληνικό Αποικισμό, μετακινήθηκε προς τις αποικίες άνω του 30% του πληθυσμού των Ελληνικών πόλεων δημιουργώντας, με μικτούς γάμους και εξελληνισμούς, ένα πυκνό δίκτυο ελληνισμού στην Νότια Ιταλία και την Μικρά Ασία. Είναι χαρακτηριστικό, ότι στα μέσα του 5^ου π.Χ. αιώνα, οι Έλληνες  αποτελούσαν την πλειοψηφία του πληθυσμού στην Νότιο Ιταλία αιτιολογώντας απόλυτα το όνομα Μεγάλη Ελλάδα. 

Πιο συγκεκριμένα, ο πληθυσμός των Ελλήνων κατά τον 4^ο π.Χ. αιώνα σε όλες τις περιοχές επικυριαρχίας τους, από την Νότιο Ιταλία έως τον Πόντο εκτιμάται στα 10 εκατ., σημαντικά αυξημένος σε σχέση με την περίοδο πριν τον 2^ο αποικισμό (8^ος π.Χ. αιώνας) που δεν ξεπερνούσε τις 700.000. Στον Ελλαδικό χώρο, ο πληθυσμός δεν ξεπερνούσε τα 3 εκατ., κατά συνέπεια το μεγαλύτερο μέρος των Ελλήνων την εποχή εκείνη ζούσε εκτός των ορίων της σημερινής Ελλάδος. Υπολογίζεται, ότι μόνο στην Σικελία κατοικούσαν 1 εκατ. Έλληνες ενώ η πόλη-κράτος των Αθηνών, η μεγαλύτερη του Ελλαδικού χώρου κατά την αρχαιότητα,  δεν ξεπέρασε ποτέ σε πληθυσμό τις 350.000 κατοίκους.

Αντίστοιχη κατάσταση διαμορφώθηκε και στην Μικρά Ασία, όπου οι Έλληνες έποικοι συνάντησαν συγγενικά φύλα, Ινδοευρωπαϊκής προέλευσης στο βόρειο τμήμα της (Φρύγες, Μυσοί κλπ) και Μεσογειακής-Πελασγικής προέλευσης στα παράλια και στα νότια (Κάρες, Λυδοί κλπ) τα οποία εξελλήνισαν σε μεγάλο βαθμό έως τον 3^ο μ.Χ. αιώνα. Το πλήθος και η ισχύς των Ελληνικών πόλεων της Μικράς Ασίας ήταν τέτοια που το 499 π.Χ. επαναστάτησαν (Ιωνική επανάσταση) εναντίον των Περσών που είχαν κατακτήσει την περιοχή, διαμορφώνοντας τα αίτια των Περσικών πολέμων που ακολούθησαν. Οι Ελληνικές πόλεις συνασπισμένες απώθησαν τους Πέρσες, οι οποίοι σε διαδοχικές εκστρατείες τους (492, 490 και 480 π.Χ.) προσπάθησαν να εισβάλουν στην Ελληνική χερσόνησο, αποτρέποντας την επέκταση της Περσικής αυτοκρατορίας στην Ευρωπαϊκή ήπειρο και την πιθανή μετακίνηση πληθυσμών από την Ανατολή προς τον Ελλαδικό χώρο.

Η περίοδος που ακολούθησε, σηματοδοτήθηκε από την ισχυροποίηση του Μακεδονικού βασιλείου του Φιλίππου Β΄, ο οποίος αφού απώθησε βορειότερα τους γειτονικούς λαούς (Ιλλυριούς, Παίονες, Τρίβαλλους, Θράκες, Γέτες, Σκύθες) και επέκτεινε την κυριαρχία του στην Βόρειο Μακεδονία , επέτυχε την επικράτηση του στους Νότιους Έλληνες (338 π.Χ.-μάχη της Χαιρώνειας) με στόχο την δημιουργία μίας ευρύτερης κρατικής συγκρότησης όλων των Ελλήνων. Ας μην ξεχνάμε ότι στην αρχαιότητα η έννοια «έθνος» ήταν άγνωστη και η ταυτότητα των Ελλήνων είχε μάλλον φυλετική προσέγγιση (γένος). Παρ’ όλα αυτά, οι Έλληνες είχαν συναίσθηση της κοινότητας τους (κοινό των Ελλήνων, Πανελλήνιον) ως διαφορετικής από τους άλλους λαούς,  την οποία επικαλούταν σε κρίσιμες καταστάσεις (τρωικοί πόλεμοι, περσικοί πόλεμοι κλπ). Είναι χαρακτηριστικό, ότι οι Ολυμπιακοί αγώνες, ξεκίνησαν το 776 π.Χ. ως θεσμός συνεύρεσης και εκεχειρίας μεταξύ των Ελληνικών πόλεων και επιτρεπόταν η συμμετοχή μόνο Ελλήνων στο γένος.

  

Ο Μέγας Αλέξανδρος συνένωσε τις Ελληνικές πόλεις (πλην Λακεδαιμονίων), προκαλώντας με τις κατακτήσεις του, έναν ακόμα Ελληνικό αποικισμό, αυτή την φορά στην Ασία και την Αφρική. Μόνο στην αρχική στρατιά της εκστρατείας του συμμετείχαν άνω των 40.000 στρατιωτών ενώ στους επόμενους δύο αιώνες πλήθος Ελλήνων μετακινήθηκαν προς τις πλουσιότερες περιοχές των Ελληνιστικών βασιλείων, σηματοδοτώντας την επίδραση του Ελληνικού πολιτισμού στην ευρύτερη Ανατολή και την Αίγυπτο. Η Ελληνική ύπαιθρος αποδυναμώθηκε και η αγροτική παραγωγή μειώθηκε, αναγκάζοντας τις Ελληνικές πόλεις να ζουν από τον πλούτο της Ανατολής και από το εμπόριο που ανέπτυξαν με τα Ελληνιστικά βασίλεια. Αντίθετα, ο Ελληνισμός ανθεί στην Ανατολή. Η Αλεξανδρινή «κοινή», απλοποιημένη μορφή της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας, επικρατεί και ομιλείται από την Αίγυπτο έως την Ινδία και ο Ελληνικός πολιτισμός αρχίζει να υιοθετείται από τους λαούς της Ανατολής. Όσον αφορά τους Έλληνες, η συνύπαρξη τους με τους λαούς της Ανατολής ισχυροποίησε τους μεταξύ τους δεσμούς, ανεξάρτητα από την φυλή ή την πόλη καταγωγής και ενίσχυσε την «εθνική» τους συνείδηση. Το Ελληνικό έθνος ως ενιαία οντότητα αρχίζει να σχηματοποιείται.

 

Η Ρωμαϊκή κατάκτηση (146 π.Χ.) διαταράσσει την ροή του πλούτου από την Ανατολή και προκαλεί φτωχοποίηση των πόλεων της Ελληνικής χερσονήσου. Οι Έλληνες υποδουλωμένοι για πρώτη φορά στην ιστορία τους, δείχνουν αδύναμοι να αντιδράσουν. Η υπεροψία προς τους κατακτητές εναλλάσσεται με τον φόβο του αύριο. Η κατάσταση επιδεινώνεται με τους Μιθριδατικούς πολέμους (88-63 π.Χ) και τους εμφυλίους Ρωμαϊκούς πολέμους (88-30 π.Χ), όπου πολλές μάχες διαδραματίζονται σε Ελληνικό έδαφος (Φίλιπποι, Ακτιο κλπ) προκαλώντας βίαιη στρατολόγηση, αρπαγή τροφίμων και λαφυραγωγία. Η επικράτηση του Αύγουστου (27 π.Χ.) και τα μέτρα ανασυγκρότησης που πήρε, βοήθησαν σημαντικά τον Ελληνικό κόσμο να ανακάμψει οικονομικά και να αναδείξει τον πολιτισμό του. Οι μετακινήσεις προς τον Ελλαδικό χώρο κατά την Ρωμαϊκή περίοδο δεν ήταν σημαντικές, καθώς πραγματοποιήθηκε περιορισμένος εποικισμός στρατιωτών και διοικητικών λειτουργών από την Ρώμη, κυρίως προς τα αστικά κέντρα (Αθήνα, Κόρινθος κλπ). Οι Ρωμαϊκές αποικίες (coloniae) που ιδρύθηκαν στον Ελλαδικό χώρο δεν ευδοκίμησαν και σταδιακά οι άποικοι ενσωματώθηκαν στον τοπικό πληθυσμό. Αντίθετα, η μετακίνηση Ελλήνων προς την Ρώμη και τις μεγάλες πόλεις της Ανατολής (Αντιόχεια κλπ) υπήρξε σημαντικότερη. Οι Έλληνες, φορείς πολιτισμού και στρατιωτικής τεχνικής, έμποροι, ναυτικοί και καλλιτέχνες στελέχωσαν την Ρωμαϊκή διοίκηση και κοινωνία, διαμορφώνοντας με τον υπέρτερο πολιτισμό τους την Ελληνορωμαϊκή περίοδο που ακολούθησε. 

    

Από την κάθοδο των Ινδοευρωπαϊκών φύλων (1900 π.Χ) έως την Ρωμαϊκή κατάκτηση (146 μ.Χ.), οι μετακινήσεις μη Ελληνικών πληθυσμών στον Ελλαδικό χώρο ήταν ελάχιστες και περιορίζονταν στις μετοικίσεις μεμονωμένων ατόμων (μέτοικοι) στις Ελληνικές πόλεις, οι οποίοι σταδιακά αφομοιώνονταν. Αντίθετα, υπήρξε σημαντική μετακίνηση Ελληνικών πληθυσμών προς την Ιταλία, Μ. Ασία, Πόντο κατά τον 2^ο αποικισμό (8^ος π.Χ. αιώνας) και προς την Μέση Ανατολή και Βόρειο Αφρική κατά τα Ελληνιστικά χρόνια. Η μόνη προσπάθεια εισβολής και εποικισμού την περίοδο αυτή, ήταν αυτή των Γαλατών του Βρέννου τον 3^ο π.Χ. αιώνα (200.000 άτομα μαζί με τα γυναικόπαιδα) ή οποία ανακόπηκε από τους συνασπισμένους Έλληνες στις μάχες των Θερμοπυλών - Κοκκαλίων (279 π.Χ.). Οι Γαλάτες οπισθοχώρησαν και πέρασαν στην Μικρά Ασία, όπου εποίκησαν την περιοχή που φέρει το όνομά τους (Γαλάτεια) ενώ θύλακες τους παρέμειναν εκεί έως την πλήρη ενσωμάτωσή τους, τον 7^ο μ.Χ. αιώνα.

Η επικράτηση του χριστιανισμού στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, εγκαινίασε την επιχείρηση απάλειψης του Ελληνικού πολιτισμού. Ναοί γκρεμίζονται και μετατρέπονται σε χριστιανικούς, βιβλία καίγονται, θέατρα σφραγίζονται ενώ οποιαδήποτε εορτή (Ελευσίνια μυστήρια) ή θεσμός (μαντείο Δελφών, Ολυμπιακοί αγώνες, φιλοσοφικές σχολές κλπ) που σχετίζονται με τον Ελληνικό πολιτισμό, καταργούνται. Οι Έλληνες, ιδιαίτερα οι διανοούμενοι διώκονται ή σφαγιάζονται (Υπατία κλπ), αναγκάζοντας το μεγαλύτερο μέρος του Ελληνικού πληθυσμού να αποποιηθεί το όνομα και την ταυτότητα του και να μετατραπεί σε χριστιανό Ρωμαίο. Σε αυτό βοήθησε το γεγονός ότι οι Έλληνες ήταν ήδη Ρωμαίοι πολίτες, καθώς η πολιτική «οικουμενικότητας» της Ρώμης οδήγησε τον 3^ο μ.Χ αιώνα, στην παραχώρηση της «ρωμαϊκής πολιτείας» σε όλους τους κατοίκους της. Παρ’ όλα αυτά η Ελληνική γλώσσα διατηρείται , όπως και μέρος των Ελληνικών ηθών και εθίμων που σταδιακά ενσωματώνονται στον χριστιανισμό. Μετά το τέλος του 5^ου μ.Χ. αιώνα, η έννοια του «Ρωμαίου» αφορά τον χριστιανό κάτοικο της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας που σε μεγάλο ποσοστό είναι Έλληνας στο γένος. Με αυτόν τον τρόπο, οι Έλληνες μετατράπηκαν σε Ρωμαίους ενώ οι Ρωμαίοι (ιδιαίτερα μετά την πτώση της Ρώμης, το 476 μ.Χ.) μετετράπησαν σε Λατίνους. Η άποψη αυτή υποστηρίζεται, καθώς φαίνεται αδιανόητο να εξαφανίσθηκαν οι ακμαίοι Ελληνικοί πληθυσμοί που μέχρι τότε κυριαρχούσαν στην ανατολικό μέρος της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και να αντικαταστάθηκαν μέσα σε 1-2 αιώνες από Αρμένιους, Σύριους και Ιλλυριούς. Οι Έλληνες δεν εξαφανίσθηκαν, απλά άλλαξαν όνομα. 

 

Η μετεγκατάσταση της πρωτεύουσας στην Κωνσταντινούπολη (330 μ.Χ.) και η μετέπειτα διάσπαση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (395 μ.Χ.) δημιούργησαν κύμα μετακίνησης προς την νέα πρωτεύουσα και τα μεγάλα αστικά και διοικητικά κέντρα της Ανατολής (Αντιόχεια, Αλεξάνδρεια κλπ). Η μικρή Ελληνική πόλη Βυζάντιο μετατρέπεται σταδιακά στην πολύβουη Κωνσταντινούπολη, η οποία εκτιμάται ότι στο μέγιστο της ακμής της, τον 6^ο μ.Χ. αιώνα, είχε πληθυσμό 600.000 ανθρώπων, από όλες τις εθνότητες της αυτοκρατορίας και με  σημαντική παρουσία Ελλήνων.

Την περίοδο αυτή (3^ος – 5^ος μ.Χ. αιώνας), ο Ελλαδικός χώρος συνταράσσεται από τις επιδρομές των Γερμανικών φύλων, οι οποίες διήρκεσαν για περισσότερα από 200 χρόνια και επηρέασαν σημαντικά τους Ελληνικούς πληθυσμούς. Η «μεγάλη μετανάστευση των λαών» βρίσκεται στο απόγειο της και θα ολοκληρωθεί καταλύοντας την Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (476 μ.Χ.), καταστρέφοντας τον αρχαίο κόσμο και αλλοιώνοντας σημαντικά τον πληθυσμό της Δυτικής Ευρώπης. Στον Ελλαδικό χώρο, οι επιδρομές ξεκίνησαν με τους Γότθους να εισβάλλουν,  από το 249 έως το 269 μ.Χ.  και να λεηλατούν το μεγαλύτερο μέρος της Ελληνικής χερσονήσου, φτάνοντας έως την Πελοπόννησο. Οι επιδρομές επανελήφθησαν τον επόμενο αιώνα, όπου το 395 μ.Χ. οι Βησιγότθοι  εισβάλουν ξανά, πολιορκούν ανεπιτυχώς την Θήβα και την Αθήνα και προχωρούν στην Πελοπόννησο, όπου σφάζουν και καταστρέφουν χωρίς περιορισμό. Λίγα χρόνια αργότερα, ένα άλλο γερμανικό φύλο, οι Βάνδαλοι (που είχαν προηγουμένως εγκατασταθεί στην Βόρειο Αφρική) αρχίσουν πειρατικές επιδρομές σε Κρήτη, Πελοπόννησο και Ιόνια νησιά, οι οποίες διαρκούν από το 439 έως το 468 μ.Χ., προκαλώντας επιπλέον καταστροφές και μείωση πληθυσμού. Το 481-483 μ.Χ. οι Οστρογότθοι λεηλατούν την Θεσσαλία.

Τα χρόνια εκείνα, ο πληθυσμός του Ελλαδικού χώρου ήταν αμιγώς Ελληνικός και σε μεγάλο βαθμό (Πελοπόννησος) οπαδοί του δωδεκάθεου, γεγονός που ενίσχυε τον  φανατισμό και την καταστροφική μανία των "χριστιανών" επιδρομέων. Σε αυτές τις επιδρομές, οι Γερμανοί βάρβαροι κατέστρεψαν τα περισσότερα από τα μνημεία της Αρχαίας Ελλάδος (ναός Δήμητρας στην Ελευσίνα, ναός Διός σε Ολυμπία κλπ) και εξαφάνισαν τους υποστηρικτές της παλαιάς θρησκείας. Οι επιδρομείς δεν εγκαταστάθηκαν στον Ελλαδικό χώρο, αλλά οι σφαγές των αμάχων μείωσαν σημαντικά τον πληθυσμό και οδήγησαν αρκετούς από τους κατοίκους στην μετανάστευση ή στην μετακίνηση στα ορεινά, αφήνοντας τις εύφορες πεδιάδες έρμαιο των μελλοντικών εισβολέων.

Στον αρχαίο κόσμο, σημαντική πηγή εθνολογικής αλλαγής ή αλλοίωσης ήταν οι λοιμοί (επιδημίες) και οι πόλεμοι, οι οποίοι μείωναν τον πληθυσμό μιας περιοχής οδηγώντας την στην παρακμή, ευνοώντας την μετεγκατάσταση νέων πληθυσμών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Σπάρτη, όπου οι συνεχείς πόλεμοι σε συνδυασμό με την αυστηρή νομοθεσία μετοίκησης («όμοιοι»), οδήγησαν σε τέτοια φθορά του πληθυσμού, που μετά την Ρωμαϊκή κατάκτηση δεν μπορούσε να λειτουργήσει ως ανεξάρτητη πόλη. Αντίθετα, η Αθήνα εφαρμόζοντας πιο ανοικτή πολιτική μετοίκησης αλλά και συμμαχιών διατήρησε σε καλύτερο βαθμό την υπόσταση της παρά τις καταστροφές (Πελοποννησιακός πόλεμος, Σικελική εκστρατεία κλπ) και τους λοιμούς (429 π.Χ. αφανίζοντας τα 2/3 πληθυσμού) που υπέστη. Η αίγλη της Αθήνας οδήγησε τους Ρωμαίους να της δώσουν ειδικό καθεστώς αυτονομίας επιτρέποντας της να συγκεντρώνει σημαντικές προσωπικότητες των γραμμάτων και των τεχνών έως το 529 μ.Χ. όπου ο Ιουστινιανός έκλεισε τις φιλοσοφικές σχολές της.

Το τέλος της αρχαιότητας (476 μ.Χ) βρίσκει τους Έλληνες να κυριαρχούν στο ανατολικό τμήμα της Μεσογείου, με άλλο όνομα (Ρωμαίοι) και άλλη θρησκεία (χριστιανική)  έχοντας μετασχηματίσει το Ανατολικό τμήμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας σε μία νέα και ακμαία αυτοκρατορία, την Βυζαντινή. Η θρησκεία αναγορεύεται σε κυρίαρχο θεσμό, υποβαθμίζοντας την έννοια του γένους ή της φυλής και λειτουργεί ως συνεχιστής της ρωμαϊκής αυτοκρατορικής συνείδησης. Παράλληλα, η Ελληνική γλώσσα, που δεν σταμάτησε ποτέ να ομιλείται από τις λαϊκές μάζες, λειτουργεί ως συγκολλητικός δεσμός της ενιαίας ταυτότητας. Σε όλη την έκταση της νέας αυτοκρατορίας, οι Έλληνες και οι εξελληνισμένοι πληθυσμοί ομογενοποιούνται κάτω από την χριστιανική ρωμαϊκή ταυτότητα και την Ελληνική γλώσσα, λειτουργώντας ως συνεχιστές του Ελληνικού γένους.  

η Ευρώπη σε κρίσιμη καμπή

Η Ευρώπη απετέλεσε για πάνω από τέσσερις αιώνες το λίκνο του παγκόσμιου πολιτισμού, καθοδηγώντας την πρόοδο και την εξέλιξη της επιστήμης και των τεχνών.

Η αρχή έγινε με την Αναγέννηση, όταν η Ευρώπη επανέφερε στο προσκήνιο, τις ξεχασμένες, στα σκοτεινά χρόνια του μεσαίωνα, αρχές και αξίες του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού, των τεχνών και της φιλοσοφίας. Ο σκοταδισμός του μεσαίωνα υποχώρησε σταδιακά και η αναβίωση των αξιών της κλασικής αρχαιότητας, οδήγησε την Ευρώπη στην συχρονη εποχή.

Στην συνέχεια, ο ευρωπαϊκός διαφωτισμός προκάλεσε την ανάπτυξη των επιστημών και του «ορθού λόγου» αξιώνοντας παράλληλα την μείωση της καταπίεσης που ασκούσαν έως τότε οι μονάρχες και η εκκλησία. Το κοινωνικό συμβόλαιο του Ρουσσώ ήταν η πρώτη αναφορά στα ανθρώπινα δικαιώματα, τα οποία προέτρεπε σε όλα τα Ευρωπαϊκά κράτη να σεβαστούν.

Τα κινήματα και οι επαναστάσεις που ακολούθησαν ανέτρεψαν την μέχρι τότε αντίληψη περί διακυβέρνησης και εξουσίας, διαμορφώνοντας του κανόνες της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας που γνωρίζουμε σήμερα. Η συνθήκη της Βεστφαλίας (1648) καθιέρωσε την έννοια του κυρίαρχου κράτους και απετέλεσε τον πυλώνα του διεθνούς δικαίου έως τώρα. Στην συνέχεια, η «ένδοξη επανάσταση» στην Αγγλία (1688), η «Γαλλική επανάσταση» (1789) και η «Οκτωβριανή επανάσταση» (1917) άλλαξαν τον ρου της παγκόσμιας ιστορίας γεννώντας τις αρχές της σύγχρονης πολιτικής και οικονομίας, που απετέλεσαν ορόσημο για όλο τον πλανήτη. 

Η Ευρώπη είχε φυσικά και τις κακές πλευρές της με κυριότερη την αποικιοκρατία και τον υποκριτικό τρόπο που διαχώριζαν τους ανθρώπους σε πολιτισμένους Ευρωπαίους και άγριους με απώτερο σκοπό την εκμετάλλευση τους. Οι άγριοι χρηματοδότησαν τον ευρωπαϊκό διαφωτισμό, όμως οι Ευρωπαίοι τον επινόησαν.

Παρ’ όλα αυτά, μετά το β’ παγκόσμιο πόλεμο η Ευρώπη προσπάθησε να αυτοκαθαρθεί, αποδεσμεύοντας τις αποικίες και διαμορφώνοντας  το καλύτερο σύστημα διακυβέρνησης που επινοήθηκε έως τώρα : το κράτος δικαίου. Το μοντέλο αυτό στηρίχθηκε και ενίσχυσε τα ανθρώπινα δικαιώματα, την προστασία των αδυνάμων, την δίκαιη κατανομή των βαρών και την ισόρροπη ανάπτυξη ενώ παράλληλα προώθησε τις αξίες της ισονομίας, της ισοπολιτείας, της δικαιοσύνης και της αλληλεγγύης.

Η ευρωπαϊκή ενοποίηση βοήθησε στην διάδοση και εμπέδωση των παραπάνω αρχών, του ευρωπαϊκού κεκτημένου σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για ένα καλύτερο μέλλον που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως πρότυπο σε όλον τον πλανήτη. 

Δυστυχώς όμως, το ευρωπαϊκό κράτος δικαίου απειλείται.

Τα τελευταία χρόνια όλοι οι Ευρωπαίοι βιώνουμε αναδίπλωση των αρχών και αξιών της ΕΕ και σταδιακή κατάργηση του ευρωπαϊκού κεκτημένου. Η αρχή έγινε με την αποδυνάμωση των προνοιακών  πολιτικών στα πιο ανεπτυγμένα κράτη της Β.Ευρώπης και ακολούθησαν επιδείνωση της εργασιακής νομοθεσίας, αύξηση της φορολογίας των αδυνάμων και σταδιακή εγκατάλειψη των δημόσιων υποδομών. Η στροφή αυτή έχει αρχίσει ήδη να επιδρά σε βασικές αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισμού, όπως η αλληλεγγύη και η ισοπολιτεία, ενώ αυξάνεται ο ατομισμός, ο εθνικισμός-τοπικισμός και η ξενοφοβία. 

Αντίθετα, τα τελευταία χρόνια ενισχύεται η θέση και ο ρόλος των μεγάλων εταιρειών και των οικονομικά ισχυρών καταργώντας σταδιακά την ισονομία και ευνοώντας την διαπλοκή και την διαφθορά. Οι λέξεις ανταγωνισμός, ανάπτυξη, παραγωγικότητα και λιτότητα έχουν αντικαταστήσει στην καθημερινή ζωή των Ευρωπαίων τις λέξεις πρόνοια, δικαιοσύνη, ευμάρεια και πολιτισμός. Η Ευρώπη ξαναθυμάται τον μεσαίωνα.

Η στροφή αυτή ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του ’80 με την υιοθέτηση της παγκοσμιοποίησης (GATT), όπου η Ευρώπη κλήθηκε να ανταγωνισθεί οικονομικά, κράτη με υπέρτερη τεχνολογία (ΗΠΑ, Ιαπωνία) και κράτη με χαμηλότερο κόστος εργασίας (Κίνα, Ινδία κλπ) χωρίς δυνατότητα παρέμβασης (δασμοί, πολιτικές εισαγωγών κλπ). Η πορεία επιταχύνθηκε με την πτώση του κουμμουνισμού, όπου μαζί με το πολιτικό σύστημα, οι ισχυροί αμφισβήτησαν και όλες τις κατακτήσεις των εργαζομένων. Το αμερικάνικο όνειρο του εύκολου πλουτισμού σε μία κοινωνία χωρίς κανόνες άρχισε να γίνεται παγκόσμιο όνειρο. Η μήπως γίνεται εφιάλτης για την πλειοψηφία των πολιτών, ειδικά περιοχών όπως η Ευρώπη, όπου οι κατακτήσεις αυτές ήταν πολλές; 

Το μοντέλο πια είναι ένα : ο παγκοσμιοποιημένος νεοφιλελευθερισμός και όποιος αντιστέκεται είναι οπισθοδρομικός, αντιδραστικός και αιθεροβάμων. Η παντοκρατορία των ΜΜΕ θα αναλάβει να τον αποδομήσει και σύντομα θα φαντάζει γραφικός. 

Η ισχύς των υπερδυνάμεων μετατοπίσθηκε πια, από την γεωπολιτική στην οικονομία. Ο διπολικός κόσμος του ανταγωνισμού δύο διαφορετικών πολιτικών συστημάτων μετατράπηκε σε πολυπολικό ανταγωνισμό παραγωγικότητας μεταξύ μεγάλων εταιρειών. 

Σε αυτή την αρνητική νέα τάξη πραγμάτων, η Ευρώπη δυστυχώς ακολουθεί, αν όχι πρωτοστατεί. Οι ηγέτες της, καθοδηγούμενοι από την πίεση των μεγάλων ευρωπαϊκών εταιρειών θυσιάζουν το όραμα της Ευρωπαϊκής ενοποίησης και το ευρωπαϊκό κεκτημένο για την ισχυροποίηση μίας ολιγαρχίας στο παγκόσμιο οικονομικό στερέωμα. Θυσιάζουν την ευημερία των πολλών για την ισχύ των λίγων. Η θέση των πιο αδύναμων (μετανάστες, άποροι κλπ) επιδεινώνεται, οδηγώντας τους στην ριζοσπαστικοποίηση, όχι όμως με πολιτικούς όρους (καθώς δεν εμπνέουν πια) αλλά με όρους που σχετίζονται με την καταγωγή τους (π.χ. Ισλάμ).  Η νέα αποικιοκρατία αρχίζει να διαμορφώνεται. Μόνο που τώρα τον ρόλο των αγρίων θα παίξουν οι Ευρωπαίοι πολίτες.   

Όμως, οι ηγέτες μας δεν φαίνεται να έχουν διδαχθεί από την ιστορία. Κάθε φορά που οι Ευρωπαίοι βίωναν δυσκολίες, στρεφόταν στον εαυτό τους ενισχύοντας τον εθνικισμό και την ξενοφοβία. Το ίδιο κάνουν και τώρα. Η άνοδος της Λεπέν στην Γαλλία και των διάφορων ακροδεξιών μορφωμάτων στις υπόλοιπες χώρες το επιβεβαιώνει. Η αρνητική στάση στους νέους μετανάστες από την Συρία, Ιράκ κλπ το επιβεβαιώνει επίσης. Η προσήλωση της Γερμανικής ηγεσίας στην λιτότητα και στον εκγερμανισμό της Ευρώπης, το επιβεβαιώνει με τον χειρότερο τρόπο. 

Το επόμενο βήμα από τον εθνικισμό ήταν πάντα η καταστρατήγηση της δημοκρατίας και των ελευθεριών  στο όνομα της ασφάλειας και του εθνικού ιδεώδους. Που οδηγούσαν πάντα σε περιχαράκωση, βία και ανάδειξη των κακών ενστίκτων του ανθρώπου. Με το ίδιο πάντα αποτέλεσμα : την καταστροφή. 

Η πορεία αυτή πρέπει να αντιστραφεί και η Ευρώπη να ξαναγυρίσει στις θεμελιώδης αρχές της. Αλλιώς δεν θα υπάρχει ως Ευρώπη, με όλα όσα συμβολίζει, αλλά σαν μια γεωγραφική περιοχή στην οποία θα βασιλεύουν αξίες άσχετες με το παρελθόν της. 

Η αρχή πρέπει να γίνει με την αναθεώρηση της GATT (παγκοσμιοποίηση) ορίζοντας περιορισμούς στην διακίνηση προϊόντων καθώς και στην χρήση των παραγώγων ως χρηματοοικονομικά εργαλεία κρατών και διεθνών οργανισμών. Η Ευρώπη ως σύνολο (ΕΕ) θα πρέπει να λειτουργήσει ως ενιαία οντότητα, να εφαρμόσει την αρχή της προνομιακής απορρόφησης προϊόντων εντός της ΕΕ και να επαναφέρει τις πολιτικές του κράτους πρόνοιας. Οι πολιτικές λιτότητας θα πρέπει να αντικατασταθούν από πολιτικές ανάπτυξης της καινοτομίας και του πολιτισμού. Επιπλέον αυτών, η Ευρώπη μπορεί και πρέπει να πρωτοστατήσει στην επίλυση του μεγαλύτερου διεθνούς προβλήματος που είναι το μεταναστευτικό. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, 400 εκατ άνθρωποι προτίθεται να μεταναστεύσουν τα επόμενα χρόνια προς την Ευρώπη και την Βόρειο Αμερική λόγω πολέμων, αυταρχικών καθεστώτων και κλιματικών αλλαγών που προκαλούνται για την υπερεκμετάλλευση των πόρων τους από τους ισχυρούς του πλανήτη, κυρίως Αμερικανούς και Ευρωπαίους.  

Η Ευρώπη πρέπει να ξαναβρεί τον εαυτό της διότι έχει ακόμα να προσφέρει στην ανθρωπότητα : αξίες και ιδανικά, πολιτισμό και επιστήμη, τεχνολογία και καινοτομία. Ο ρόλος της δεν είναι να ανταγωνίζεται αλλά να πρωτοπορεί, καθώς Ευρώπη δεν είναι οι ισχυροί της αλλά οι λαοί της και ο πολιτισμός της.

Διότι η Ευρώπη χωρίς αυτά που συμβολίζει δεν αξίζει να υπάρχει.